O centralnym ogrzewaniu dla zarządcy (2)

Dlaczego? Bo pomyślano o ociepleniu, ale nikt nie zadbał o to, aby wyregulować instalację centralnego ogrzewania i budynek po ociepleniu był przegrzewany. Lokatorzy zmniejszali temperaturę przez intensywne wietrzenie pomieszczeń, a to niestety kosztowało.

Sezon grzewczy powoli zbliża się do końca. Czas więc zacząć myśleć o robotach modernizacyjnych, których nie można było robić w trakcie sezonu, gdyż nie można było na dłuższy czas pozbawiać lokatorów ciepła. Wiele spółdzielni mieszkaniowych i wspólnot już w zeszłym roku przymierzało się do wymiany instalacji grzewczych, i z różnych powodów (najczęściej z braku środków lub nieprzygotowania inwestycji) odłożyło te roboty na ten rok.

Gdy obserwuję, co niektóre z nich zamierzają robić i jak się do tego zabierają, ogarnia mnie przerażenie. Wydane pieniądze, z którymi każda administracja musi się tak bardzo liczyć, mogą nie przynieść oczekiwanych efektów. Dlaczego? Bo ludzie zajmujący się przygotowaniem robót nie zawsze mają pojęcie za co się zabierają i jak mają to zrobić.

Aby dać im trochę argumentów do dyskusji z wykonawcami, spróbuję w zwartej formie zwrócić uwagę na najważniejsze problemy z tym związane. Może w ten sposób dowiedzą się, o co i jak pytać fachowców. Może uda im się sprawdzić, czy rzeczywiście z fachowcami mają do czynienia.

1. Co zamierzamy zrobić i dlaczego?

Odpowiedź na to pytanie jest podstawą do dalszych kroków. Powinniśmy ustalić, czy nasza instalacja wymaga wymiany grzejników, wymiany rur czy jednego i drugiego. Stan instalacji w różnych budynkach na pewno będzie różny, i nie wolno podchodzić do tych instalacji w taki sam sposób.

Dlaczego? Bo możemy zupełnie niepotrzebnie wydać pieniądze na wymianę elementów, które nie wymagały wymiany, albo nie zrobić czegoś, co za rok czy dwa będzie przyczyną ponownego remontu.

Od czego zacząć? Przede wszystkim od oceny tego, co jest widoczne gołym okiem albo co można skontrolować po zdemontowaniu fragmentów instalacji. Mam na myśli korozję i stan wewnętrzny rur i grzejników. Czy instalacja jest skorodowana widać po stanie rur, gdy w miejscach krytycznych usunie się farbę lub po przejrzeniu raportu o awariach, które miały miejsce wcześniej. Czasami widać to po liczbie opasek, którymi zabezpieczono skorodowane miejsca.

Trochę gorzej jest z ustaleniem, czy rury mają zawężone przekroje i w jakim stopniu możliwe jest udrożnienie rur w sposób chemiczny przez zastosowanie odpowiednich preparatów i płukania instalacji. Gdyby zapadła decyzja o płukaniu instalacji środkami chemicznymi, radzę zlecić te roboty doświadczonej, sprawdzonej firmie i nie kierować się tylko ceną, za którą płukanie może wykonać. Szkody wynikające z niefachowego płukania, mogą być dużo większe, niż wymiana całej instalacji.

Po płukaniu instalacji zalecałbym wymianę wszystkich zaworów grzejnikowych i zainstalowanie zaworów podpionowych z możliwością regulacji przepływu. Prawidłowe wyregulowanie instalacji jest podstawą bezawaryjnej i oszczędnej pracy całej instalacji, a tylko zawory z regulacją wstępną umożliwią prawidłowe ustawienie przepływów.

2. Decyzja zapadła, wymieniamy instalację

Wymiana całej instalacji centralnego ogrzewania wydaje się niektórym operacją tak prostą, że rezygnują z konsultacji z projektantem i przystępują do wymiany, którą ja nazywam, „jeden za jeden". Ta sama moc grzejników, takie same średnice rur i robota leci. Nic bardziej mylnego!

Zanim przystąpimy do wymiany instalacji należy sprawdzić, co uległo zmianie od czasu kiedy instalacja była wykonana. Mam na myśli takie zagadnienia: czy budynek został ocieplony, co się działo lub będzie dziać ze stolarką (była lub będzie wymieniana, i na jaką), czy rury będą mogły być prowadzone w tych samych miejscach? (często rury ukryte w ścianach pozostają tam, a nowe są montowane na ścianach).

Dokonanie tych ustaleń ma bardzo, podkreślam, bardzo poważny wpływ na jakość pracy instalacji c.o. Dlatego też należy je brać pod uwagę przy projektowaniu nowej instalacji. A że projekt należy wykonać jest sprawą oczywistą dla każdego rozsądnego, liczącego się z pieniędzmi decydenta. Późniejsze oszczędności w eksploatacji ogrzewania, na pewno pokryją wydatek na projekt instalacji.

Nowe straty ciepła mogą być policzone orientacyjnie wg wyliczonego średniego współczynnika przenikania ciepła „U" (dawniej „k"). Nie wolno przy tym zapomnieć o stratach ciepła przez przegrody wewnętrzne, o różnicy temperatur większej niż 4°C.

Innym, nie mniej ważnym problemem, o którym często zapomina się, są parametry pracy instalacji. Stosowane kiedyś powszechnie 90/70°C lub nawet 95/70°C, teraz są prawie nie spotykane. Oznacza to, że mamy do czynienia z zupełnie innymi przepływami, niż przy parametrach 70/55°C, które to spotyka się teraz najczęściej.

3. Wykonanie projektu

Prawidłowo wykonany projekt, najlepiej przy zastosowaniu jednego z programów komputerowych, pozwala na obliczenie wszystkich przepływów i nastaw wstępnych i strat ciśnienia, tak aby instalacja pracowała prawidłowo i nie powodowała powstawania hałasów. Mając projekt na dyskietce, możemy w każdej chwili wprowadzić zmiany i zobaczyć, jaki będzie tego skutek.

4. Montaż

Dobrze zrobiony projekt jest na pewno podstawą sukcesu, ale dobre i zgodne z projektem wykonawstwo jest także ważne. Nie wolno dopuścić, aby monterzy pod wpływem „dodatkowych argumentów" zmieniali projekt. Dotyczy to szczególnie nastaw wstępnych. Źle wykonane nastawy nie zapewnią prawidłowego rozdziału gorącej wody do każdego grzejnika. Ktoś będzie miał cieplej kosztem innego lokatora, dla którego zabraknie dodatkowego ciepła.

Nie wyobrażam sobie nowej instalacji bez zaworów termostatycznych. Bez względu na to czy grzejniki mają wkładkę regulacyjną (tylko głowica termostatyczna jest widoczna) czy są to osobno montowane zawory, ich działanie jest takie samo. Zawór termostatyczny zapewni w otoczeniu grzejnika określoną, nastawioną temperaturę, bez stałego kręcenia gałką lub otwierania okna, gdy jest zbyt ciepło.

5. Najczęściej popełniane błędy

Błędów, które można popełnić w trakcie projektowania i wykonawstwa, a później niewłaściwej eksploatacji, jest sporo. Nie da się opisać ich wszystkich, ale najważniejsze to:

• błędne założenie strat ciepła (ankiety dawane lokatorom do wypełnienia nie dają żadnych danych i podstaw do obliczeń strat ciepła),
• wykonywanie instalacji przez wymianę rur 1:1, czyli pozostaje ta sama średnica rury,
• wymiana grzejnika bez uwzględnienia rzeczywistych przepływów wody grzejnej (bez obliczeń),
• nienanoszenie na projekt zmian, które wyniknęły w trakcie prac wykonawczych, co skutkuje dezaktualizacją projektu,
• zezwolenie monterom na nastawianie innych nastaw, niż przewidziane w projekcie (powoduje to inne przepływy, niż założone),
• przyjmowanie grzejników (ich mocy grzejnej) dla innych parametrów, niż założone w projekcie,
• zbyt duże ciśnienie dyspozycyjne w instalacji, powodujące powstawanie uciążliwych szumów na zaworach regulacyjnych.

Jeszcze jedna uwaga końcowa. Zgodnie z obowiązującym prawem budowlanym (bardzo mało znanym projektantom i wykonawcom) uczestnicy procesu inwestycyjnego odpowiadają za jakość wykonanej pracy i mogą odpowiadać przed sądem za źle wykonane roboty i skutki z tym związane (późniejsze przeróbki). Warto o tym pamiętać w trakcie prowadzenia rozmów z uczestnikami procesu inwestycyjnego.

Przy wyborze parametrów pracy instalacji trzeba znaleźć złoty środek pomiędzy nakładami inwestycyjnymi a późniejszymi kosztami eksploatacji. Nie powinno się zapominać o komforcie cieplnym w ogrzewanych pomieszczeniach, skoro doszło już do wymiany instalacji.

Zależności pomiędzy poszczególnymi parametrami instalacji są dość proste. Wyższa średnia temperatura wody w grzejniku, to mniejsza powierzchnia grzejnika, a więc i mniejszy jego koszt. Lecz wyższa temperatura to większe straty przy przesyle ciepła i mniejszy komfort w pomieszczeniu, gdyż bardzo gorący grzejnik nie jest najlepszym przyjacielem człowieka. Zmniejszenie temperatury grzejnika, to lepszy komfort w pomieszczeniu, ale powierzchnia grzejnika zwiększa się, a wraz z nią i jego koszt.

Średnia temperatura grzejnika to, w uproszczeniu, suma temperatury zasilenia i powrotu, podzielona przez dwa. Z kolei różnica między obiema temperaturami decyduje o wielkości przepływu wody przez grzejnik, co wpływa na wielkość rur i opór przepływu w instalacji. Suma oporów daje nam dane do doboru pompy. Im większy opór, tym moc pompy musi być większa, a większa pompa to wyższe koszty energii potrzebnej w czasie eksploatacji instalacji.

Powszechnie stosowane kiedyś parametry wody w instalacji 90/70°C, obecnie należą do rzadkości. Coraz częściej stosuje się parametry 70/55°C, jako kompromis pomiędzy powierzchnią grzejników i komfortem cieplnym. Zwiększenie przepływu wody ('t=15°C zamiast 20°C) zwiększa wprawdzie trochę przekroje przewodów i moc pompy, ale wyraźnie poprawia jakość regulacji przepływu w zaworach podpionowych i grzejnikowych. Na Zachodzie lansuje się parametry 55/45°C, ale w naszych warunkach stosuje się je przy instalacjach zasilanych kotłami kondensacyjnymi lub pompą ciepła.

Rury

Projektant, instalator czy użytkownik stoi przed trudnym wyborem rodzaju rur, które może użyć do centralnego ogrzewania, dlatego też trudno się dziwić, że czasami popełnia błędy przy wyborze materiału, z którego te rury są zrobione. A do wyboru ma niżej wymienione materiały.

Stal - materiał tradycyjny, wszystkim dobrze znany. Wytrzymały na uszkodzenia. Odporny na skoki i różnice temperatury. Może współpracować ze wszystkimi grzejnikami. Przystępna cena. Łączenie przez spawanie lub gwintowanie (rzadko stosowane w centralnym ogrzewaniu).

Miedź - kiedyś poszukiwany materiał, obecnie dostępny dla każdego. Wbrew temu, co sądzą niektórzy także podlegający korozji, szczególnie, gdy skład miedzi jest niewłaściwy. Miedź powinna być lutowana lutami miękkimi i dobrze oczyszczona z pasty lutowniczej. Na rynku można spotkać także dużo różnych kształtek zaciskowych, które nie wymagają używania palników. Rury miedziane produkowane są w stanie miękkim, półtwardym lub twardym. Według polskich przepisów, nie powinno stosować się rur miedzianych w połączeniu z grzejnikami aluminiowymi. Na Zachodzie to połączenie jest dopuszczalne, pod warunkiem zastosowania odpowiedniego inhibitora korozji.

Tworzywa sztuczne - oferta jest bardzo duża. Począwszy od najstarszych na rynku rur z PVC przez polietylen do polibutylenu. Do tego dochodzą rury z tworzywa z wkładką z aluminium lub natryskiem na powierzchni rury wykonanym ze specjalnych żywic. Wkładki aluminiowe, sieciowanie polietylenu i natryski robi się po to, aby uniemożliwić dyfuzję tlenu do wody instalacyjnej. Tworzywa sztuczne bez takiego zabezpieczenia przepuszczają tlen i instalacja (grzejniki i kotły) wykonana z takiego materiału silnie koroduje. Nie bez znaczenia jest także wydłużenie rur pod wpływem temperatury. Niektóre tworzywa mają wydłużenie liniowe nawet trzykrotnie większe niż miedź, a czasami po wydłużeniu nie wracają do swojego poprzedniego kształtu, tworząc łuki, nazywane przez instalatorów „firankami". Przy wyborze rur z tworzywa sztucznego do instalacji centralnego ogrzewania, należy bardzo dokładnie zapoznać się z właściwościami tego tworzywa.

Rozprowadzenie przewodów

W starych budynkach najczęściej spotykanym układem rur są piony, które, przechodząc od piwnicy do ostatniej kondygnacji, łączą grzejniki znajdujące się na różnych piętrach. Ten sposób jest dość wygodny dla instalatora i tani w wykonawstwie, ale ma pewne wady, które powodują, że jest stosowany coraz rzadziej.

Ciepło, jak każdy towar, powinno być liczone, aby użytkownicy mogli płacić za rzeczywiste zużycie, a nie za wskaźnikowe, odniesione do 1 m2 pomieszczenia. Aby móc to realizować, instaluje się liczniki rejestrujące zużycie ciepła. Urządzenia te powinny być związane z jednym lokalem, a nie z różnymi lokalami na poszczególnych piętrach. W tym celu prowadzi się piony na klatkach schodowych, instaluje liczniki ciepła na odejściu do lokalu, a dopiero potem doprowadza rury do poszczególnych grzejników.

Coraz bardziej popularne stają się małe węzły cieplne, obsługujące tylko jeden lokal. Dzięki wymiennikom, które są w nich zabudowane (nie mówiąc już o licznikach ciepła i wody), nie trzeba budować osobnej instalacji ciepłej wody.

Rozprowadzenie rur do grzejników można wykonać kładąc pod podłogą rurę łączącą po kolei grzejniki lub montując na klatce schodowej lub w samym lokalu rozdzielacze, umożliwiające podłączenie do nich każdego grzejnika osobno. Takie rozwiązania są możliwe, gdy remont budynku obejmuje także podłogi. Jeżeli tego nie robimy, rury można rozprowadzić po mieszkaniu na ścianach nad podłogą i zakryć je specjalnymi cokołami.

Każdy ze sposobów rozprowadzania przewodów charakteryzuje się innymi oporami przepływu. Błędne podłączenie grzejników może spowodować nieprawidłowy rozdział wody grzejnej do grzejników i przez to zaburzenie pracy całej instalacji, łącznie z kotłem.

Ogrzewanie podłogowe

O grzejnikach była już mowa, nie ma więc potrzeby opisywać ich ponownie. O jednym ze sposobów ogrzewania dotychczas nie mówiliśmy, a coraz więcej osób pyta się, jak można je w domu zainstalować. Mam na myśli tzw. ogrzewanie płaszczyznowe, czyli podłogowe i ścienne (różni się tym od podłogowego, że rurki grzejne umieszcza się w ścianie). Pytający chcieliby wiedzieć, jak włączyć takie ogrzewanie do istniejącej instalacji centralnego ogrzewania, nie zdając sobie sprawy z tego, że na każdą zmianę w instalacji muszą mieć zgodę właściciela lub administratora instalacji, który na pewno bez zgody projektanta, takiej zmiany nie zaakceptuje, bo...? No właśnie, dlaczego, przecież nie przez złośliwość.

Zacznijmy od tego, że opór przepływu w rurkach grzejnych jest dużo większy, niż w grzejnikach i aby ogrzewanie podłogowe działało, należy podwyższyć ciśnienie dyspozycyjne w całej instalacji. Ogrzewanie podłogowe ruszy, ale wszystkie inne grzejniki będą miały nadmiar ciśnienia i nastąpi silne dławienie przepływów w zaworach termostatycznych, co z kolei zwiększy prędkość wody i pojawią się hałasy, których dotychczas nie było. Są one bardzo uciążliwe w nocy, gdy zanika tzw. tło akustyczne, czyli inne źródła hałasu. Skutek zmiany? Jeden lokator ma ulepszoną instalację, pozostali dyskomfort.

Oczywiście można to zrobić tak, aby wszyscy byli zadowoleni, ale niestety, bez projektanta nie da się tego wykonać.

W krótkich artykułach nie sposób jest omówić wszystkich problemów, z którymi muszą się zmierzyć zarządcy i administratorzy, przed którymi stoi zadanie modernizacji instalacji. Mam nadzieję, że być może pomogłem im przynajmniej w części ich trudnej pracy.

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!