Dźwigi w budynkach zamieszkania zbiorowego

Definicja budynku zamieszkania zbiorowego według Warunków Technicznych dla budynków (Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (DZU z 2019 r. poz. 1065 oraz z 2020 r. poz. 1608 i 2351), § 3 ust. 5 jest następująca: „Budynek zamieszkania zbiorowego to budynek przeznaczony do okresowego pobytu ludzi, w szczególności hotel, motel, pensjonat, dom wypoczynkowy, dom wycieczkowy, schronisko młodzieżowe, schronisko, internat, dom studencki, dom koszarowy, budynek zakwaterowania na terenie zakładu karnego, aresztu śledczego, zakładu poprawczego, schroniska dla nieletnich, a także budynek do stałego pobytu ludzi, w szczególności dom dziecka, dom rencistów i dom zakonny.”

Dodatkowo w § 54 ust. I czytamy, że: „Budynek użyteczności publicznej to budynek mieszkalny wielorodzinny, budynek zamieszkania zbiorowego, z wyłączeniem budynków zamieszkania zbiorowego na terenach zamkniętych, oraz każdy inny budynek mający najwyższą kondygnację z pomieszczeniami przeznaczonymi na pobyt więcej niż 50 osób, w których różnica poziomów posadzek pomiędzy pierwszą a najwyższą kondygnacją nadziemną, niestanowiącą drugiego poziomu w mieszkaniu dwupoziomowym, przekracza 9,5 m, a także mający dwie lub więcej kondygnacji nadziemnych budynek opieki zdrowotnej i budynek opieki społecznej, należy wyposażyć w dźwig osobowy”.

Z przytoczonych powyżej dwóch fragmentów Warunków Technicznych jasno wynika, że budynki zamieszkania zbiorowego, przy spełnieniu podanych w § 54 ust. I warunków, powinny zostać wyposażone w dźwigi osobowe. W niniejszym artykule skupimy się na wybranych budynkach zamieszkania zbiorowego:

• niskich (N) – takich, których wysokość nie przekracza 12 metrów nad poziomem terenu i których liczba kondygnacji nadziemnych jest mniejsza lub równa 4 oraz
• średniowysokich (SW) – ponad 12 m do 25 m nad poziomem terenu, posiadających ponad 4 do 9 kondygnacji włącznie.

Urządzenia dźwigowe, które znajdą zastosowanie w większości takich budynków, są zaklasyfikowane przez normę ISO 4190-1:2.010 do:

• klasy I – dźwigi do budynków mieszkalnych,
• klasy III – dźwigi dla służby zdrowia, w tym szpitali i domów opieki społecznej.

Te dwie klasy najbardziej pasują do niskich budynków zamieszkania zbiorowego. Odbiorcami tej grupy dźwigów są z reguły klienci instytucjonalni, czyli organizacje nabywające dobra w celu zaspokojenia potrzeb wynikających z przedmiotu ich działalności. Dzięki posiadanej autonomii mogą w szerokim zakresie decydować o rodzaju zastosowanego w ich budynku dźwigu. Uwzględniwszy na samym początku wymogi odpowiednich przepisów, czyli minimalną wielkości kabiny i szerokości drzwi (przy założeniu, że minimalne zalecane wymiary podane np. w normie EN81-70:2018 są spełnione), mają w dalszych krokach wolny wybór w odniesieniu do zastosowanego napędu dźwigu, specyficznych cech użytkowych, wyglądu i estetyki, a także wyposażenia dodatkowego – ponad to wymagane przez odpowiednie przepisy. W podejmowaniu decyzji bardzo często wspomagają ich architekci, którzy we współpracy z producentami dźwigów pomagają wybrać odpowiednie urządzenia, wskazując przy tym możliwe rozwiązania dodatkowe, w jakie można doposażyć kabinę. Jako przykłady można podać, rzadko stosowane w Polsce, składane siedzisko mocowane na ścianie kabiny, pętle indukcyjne do aparatów słuchowych i inne użyteczne rozwiązania.

Dźwigi w budynkach wielolokalowych – serwis i modernizacja >>

Dokonując analizy prowadzącej do wyboru optymalnego urządzenia dźwigowego, należy kierować się pewnymi zasadami, które zostały przedstawione poniżej.

Dostępność dla osób, w tym osób niepełnosprawnych

Szczegóły są opisane w normie PN-EN81-70:2018. Z założenia wszystkie dźwigi w nowo budowanych budynkach zamieszkania zbiorowego muszą być dostępne dla osób niepełnosprawnych; należy przy tym wziąć pod uwagę, że dźwig dostępny dla osób niepełnosprawnych w konkretnym budynku (np. domu rencisty, domu zakonnym) może mieć o wiele wyższe wymagania, na przykład co do wymiarów kabiny, niż określono to w normie PN-EN 81 -70:2018. Z tego właśnie względu niezbędna jest bardzo szeroka analiza potrzeb. Wiele niezbędnych informacji będzie wynikało już z samego projektu architektonicznego budynku.

Zdolność przewozowa

Zdolność przewozową – procent populacji budynku, którą dźwig może przetransportować w ciągu 5 minut – dla budynków niskich i średniowysokich zamieszkania zbiorowego należy przyjąć na poziomie 10–15%.

Odporność na wandalizm

Wśród budynków zamieszkania zbiorowego znajdują się budynki, które są wysoko narażone na akty wandalizmu, np. schroniska, domy studenckie czy zakłady poprawcze. Dźwig, a szczególnie jego elementy sterownicze (takie jak panele wezwań na przystanku, panele w kabinie czy wyświetlacze) powinny mieć odpowiednią klasę odporności. Dźwigi odporne na wandalizm opisuje norma PN-EN 81-71.

Prędkość nominalna dźwigu

W dźwigach osobowych do 5 przystanków zdecydowanie zaleca się prędkość nieprzekraczającą 1 m/s. Z reguły jest to prędkość 0,63 m/s. Wartość taka (0,63 m/s) wynika z najwyższej możliwej prędkości, przy której można zastosować tańsze w zakupie i eksploatacji chwytacze kabinowe. Inne spotykane prędkości nominalne to 0,3 do 0,5 m/s. Prędkość 0,63 m/s i niższe to najczęściej dźwigi o napędzie hydraulicznym. Prędkości wyższe, np. 1 m/s, to z reguły dźwigi o napędzie elektrycznym. Wyższa prędkość nie zawsze przekłada się na znaczącą poprawę zdolności przewozowej. W budynkach niskich, w których zdecydowaną większość czasu przyjmowanego do obliczenia przepustowości dźwigu zajmuje ruch pasażerów do i z kabiny, prędkość jazdy ma stosunkowo niewielki wpływ na końcowy wynik obliczeń przepustowości. Warto tu zwrócić uwagę na fakt, że zmniejszenie prędkości w dźwigu hydraulicznym z poziomu 0,63 m/s do 0,5 m/s – czyli zmniejszenie jej o 0,13 m/s – przyczyni się do zmniejszenia mocy silnika o jeden stopień, zmniejszenia ceny zakupu dźwigu i zmniejszenia kosztów zużytej energii elektrycznej. Zyskujemy to przy niewielkim zmniejszeniu czasu przejazdu pomiędzy kolejnymi przystankami.

Analogicznie zwiększenie tej prędkości do 1 m/s (czyli prawie dwa razy) tylko w niewielkim stopniu skraca czas obsługi pasażerów. Należy podkreślić, że dotyczy to dźwigów dwu- pięcio-przystankowych, w tym takich, które mają pół przystanki i kabiny z dwoma wejściami, czyli dźwigów niskich, ale z dużym zagęszczeniem przystanków.

Budowa dźwigów osobowych w niskich budynkach mieszkalnych wielorodzinnych >>

Hałas

W zależności od przeznaczenia budynku szyby dźwigowe mogą wymagać dodatkowej dylatacji.

Pierwszą i podstawową zasadą jest unikanie sąsiadowania szybu dźwigowego z pomieszczeniami przeznaczonymi na pobyt ludzi – dotyczy to hoteli, moteli, domów rencistów, zakonnych, domów dziecka. W sytuacji, gdy szyb będzie sąsiadował z takim pomieszczeniem, dylatacja staje się niezbędna, a to bardzo mocno podnosi koszt wykonania szybu.

Hałas jest też związany z rodzajem zastosowanego napędu. O ile hałas otwierających lub zamykających się drzwi jest taki sam dla dźwigów hydraulicznych i elektrycznych, otyłe hałas powodowany przez pozostałe podzespoły jest, w zależności od zastosowanego napędu, znacząco różny. Przewagę mają tu dźwigi hydrauliczne, które pracują ciszej.

Ich układy napędowe są wygłuszone płynem hydraulicznym znajdującym się w zbiorniku, w którym pracują zanurzone silnik i pompa. Maszynownia jest często umieszczona w piwnicy, poniżej poziomów użytkowych, dzięki czemu inne hałasy nie przenoszą się na poziomy użytkowe. Dźwigi elektryczne emitują więcej hałasu. Głównymi jego źródłami są hamulce i wciągarka, a także szafa sterowa, umieszczona najczęściej w sąsiedztwie szybu, na najwyższym przystanku.

Cena zakupu

W budynkach niskich zakup i montaż dźwigu o napędzie hydraulicznym jest najczęściej niższy niż analogicznego dźwigu elektrycznego.

Żywotność i koszt eksploatacji

Ponownie można wskazać na wyższość dźwigów hydraulicznych. Wszystkie istotne elementy zespołu napędowego (począwszy od agregatu hydraulicznego, a kończąc na siłowniku) pracują zanurzone w oleju, dzięki czemu są zabezpieczone przed szybkim zużyciem i mają dużą żywotność (sięgającą kilkunastu lat), nie ma w nich podzespołów, w których występuje wyraźnie zjawisko zużycia tribologicznego. Z kolei w dźwigach elektrycznych zjawisko tarcia jest podstawą ich dziania. Powoduje to, że w trakcie normalnej eksploatacji zużyciu ulegają liny i hamulce, które należy okresowo wymieniać. Aparatury sterowe prezentują podobny poziom żywotności i kosztów eksploatacji, jedynie zastosowanie falownika do sterowania silnikiem – prawie zawsze w dźwigu elektrycznym, rzadko w hydraulicznym – może dodatkowo podnieść koszt eksploatacji dźwigu.

Bezpieczeństwo

Dźwigi hydrauliczne i elektryczne prezentują podobny poziom bezpieczeństwa dla pasażerów. Wymagania opisane są w normach PN-EN81-20 i PN-EN81-50. Dźwigi hydrauliczne mają pewną dodatkową cechę, która jest ich dużą zaletą. W przypadku awarii lub zaniku zasilania umożliwiają bardzo łatwą i szybką ewakuację pasażerów. Polega ona na wykorzystaniu przycisku/zaworu ręcznego opuszczania, dzięki któremu kabina zjedzie na przystanek bez konieczności zasilania w energię elektryczną, wykorzystując jedynie siłę grawitacji. Dźwigi elektryczne potrzebują zasilania awaryjnego do napędu silnika lub co najmniej do zasilenia cewek hamulca wtedy jazda ewakuacyjna odbywa się w kierunku, jaki wynika z chwilowego wyrównoważenia układu kabina – przeciwwaga. W przypadku braku zasilania ewakuacja pasażerów z dźwigu elektrycznego jest trudna.

Podsumowanie

Z tej krótkiej analizy można wysnuć wniosek, że w budynkach zamieszkania zbiorowego niskich i średniowysokich optymalnym rozwiązaniem mogą dźwigi z napędem hydraulicznym, o prędkościach nie przekraczających 0,5-0,62 m/s.
W budynkach wysokich przewagę zyskują dźwigi elektryczne.     

Tekst opublikowany za zgodą autora. Pierwotnie ukazał się w druku w ramach raportu dot. budynków zamieszkania zbiorowego [w:] Warunkitechniczne.pl nr 38, s. 54