Wymagania w systemach oświetlenia awaryjnego

Definicje i podział oświetlenia awaryjnego

Oświetlenie awaryjne dzielimy na:

• oświetlenie awaryjne – przeznaczone do stosowania podczas awarii zasilania urządzeń do oświetlenia podstawowego;
• oświetlenie ewakuacyjne – część oświetlenia awaryjnego zapewniająca bezpieczne opuszczenie zagrożonego miejsca lub umożliwiająca uprzednie podjęcie próby zakończenia potencjalnie niebezpiecznego procesu;
• oświetlenie drogi ewakuacyjnej – część oświetlenia ewakuacyjnego mająca na celu zapewnienie, że droga ewakuacyjna będzie jednoznacznie zidentyfikowana i wykorzystana bezpiecznie do ewakuacji;
• oświetlenie strefy otwartej (w niektórych krajach znane jako antypaniczne) – część oświetlenia ewakuacyjnego stosowana w celu uniknięcia paniki oraz umożliwienia dotarcia do miejsca, z którego droga ewakuacyjna może być rozpoznana;
• oświetlenie strefy wysokiego ryzyka – część oświetlenia ewakuacyjnego stosowana dla bezpieczeństwa osób biorących udział w potencjalnie niebezpiecznym procesie lub znajdujących się w potencjalnie niebezpiecznej sytuacji, a także umożliwiająca właściwe zakończenie działań w sposób bezpieczny dla wszystkich osób w niej przebywających;
• oświetlenie rezerwowe – część oświetlenia awaryjnego umożliwiająca kontynuację normalnych czynności w sposób niezmieniony;
• znak bezpieczeństwa – znak przekazujący ogólną informację dotyczącą bezpieczeństwa, uzyskaną przez kombinację barwy, kształtu oraz szczegółową informację dotyczącą bezpieczeństwa przez dodanie symbolu graficznego lub tekstu;
• znak bezpieczeństwa oświetlony zewnętrznie – znak oświetlony (gdy jest to wymagane) przez zewnętrzne źródło światła;
• znak bezpieczeństwa oświetlony wewnętrznie – znak oświetlony (gdy jest to wymagane) przez wewnętrzne źródło światła.

Instalacje oświetlenie ewakuacyjnego, czyli:

1. oświetlenie drogi ewakuacyjnej,
2. oświetlenie strefy otwartej,
3. oświetlenie strefy wysokiego ryzyka,

należą do urządzeń przeciwpożarowych i jako takie powinny być wykonane zgodnie z projektem uzgodnionym pod względem ochrony przeciwpożarowej z rzeczoznawcą ds. bezpieczeństwa pożarowego.

Warunkiem dopuszczenia do ich użytkowania jest przeprowadzenie odpowiednich dla każdego urządzenia prób i badań potwierdzających prawidłowość ich działania (Rozporządzenie MSWiA z dnia 21 kwietnia 2006 roku, par. 3.1).

Odpowiednie warunki ewakuacji, polegające na zapewnieniu oświetlenia awaryjnego oraz przeszkodowego, powinny być zapewnione z każdego miejsca przeznaczonego na pobyt ludzi w obiekcie.

Instalacje oświetlenia awaryjnego muszą być wykonane w każdym budynku dla kategorii zagrożenia ludzi ZL1, ZL II, ZL V i na drogach ewakuacyjnych prowadzących z tej strefy na zewnątrz budynku, dlatego też wymagane jest oświetlenie przestrzeni na zewnątrz za ostatnim wyjściem ewakuacyjnym.

Każdy budynek, w którym zanik napięcia może spowodować zagrożenie zdrowia lub życia, a także zagrożenie środowiska lub znaczne straty materialne, należy zasilić co najmniej z dwóch niezależnych, samoczynnie załączających się źródeł energii, a także – wyposażyć w samoczynnie załączające się oświetlenie awaryjne, na co wskazuje norma PN-IEC 60364-5-56, która mówi, iż: „oddzielne niezależne linie miejskie sieci rozdzielczej nie stanowią dwóch niezależnych źródeł zasilania instalacji bezpieczeństwa” oraz „źródła zasilania instalacji bezpieczeństwa powinny być zainstalowane na stałe i w taki sposób, aby nie mogły ulec uszkodzeniu w razie uszkodzenia źródła zasilania normalnego”. 

Wynika z tego obowiązek zastosowania oświetlenia bezpieczeństwa w pomieszczeniach, w których nawet krótkotrwałe wyłączenie oświetlenia podstawowego może spowodować następstwa. Oznacza to, że oświetlenie bezpieczeństwa nie może być zasilane z dwóch niezależnych źródeł energii, z różnych transformatorów, a ze źródła zasilającego oświetlenie awaryjne. Czas pracy wynosi godzinę.

Cele oświetlenia awaryjnego

Do systemu awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego odnoszą się cztery typy sytuacji awaryjnej w budynku. W trzech z nich awaryjne oświetlenie ewakuacyjne musi działać prawidłowo:

• Zasilanie podstawowe działa – brak dymu: w takiej sytuacji oświetlenie podstawowe działa normalnie i widzialność nie jest zakłócona przez dym, a więc awaryjne oświetlenie ewakuacyjne nie musi działać.
• Brak zasilania podstawowego – brak dymu: w tych warunkach oświetlenie podstawowe nie działa, a widzialność nie jest zakłócona przez dym, a więc awaryjne oświetlenie ewakuacyjne musi działać.
• Zasilanie podstawowe działa – dym: w takich warunkach wybuchł pożar, ale zasilanie podstawowe wciąż działa. Widzialność jest ograniczona przez absorpcję i rozproszenie światła w dymie, a więc awaryjne oświetlenie musi działać.
• Brak zasilania podstawowego – dym: w tych warunkach wybuchł pożar i zasilanie zostało uszkodzone lub wyłączone. Widzialność została ograniczona przez brak oświetlenia podstawowego oraz rozproszenie światła w dymie, a więc awaryjne oświetlenie ewakuacyjne musi działać.

Celem awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego jest zatem zapewnienie oświetlenia określonej strefy, w sposób niezwłoczny, automatycznie i na wystarczający czas, w przypadku, gdy zawiedzie zasilanie oświetlenia podstawowego. Instalacja awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego powinna spełniać następujące funkcje:

• oświetlać znaki drogi ewakuacyjnej,
• wytwarzać natężenie oświetlenia na oraz wzdłuż dróg ewakuacyjnych, tak aby możliwy był bezpieczny ruch w kierunku wyjścia do miejsca zapewniającego bezpieczeństwo,
• zapewniać łatwe zlokalizowanie i zastosowanie miejsc alarmu pożarowego i sprzętu przeciwpożarowego rozmieszczonych wzdłuż dróg ewakuacyjnych,
• umożliwiać działania związane ze środkami bezpieczeństwa.

Awaryjne oświetlenie ewakuacyjne nie jest zaprojektowane w celu umożliwienia kontynuowania normalnych działań w określonym obiekcie w przypadku uszkodzenia oświetlenia podstawowego lub zapasowego. Musi ono przede wszystkim zapewnić właściwą widzialnością umożliwiającą bezpieczną ewakuację.

Oświetlenie awaryjne należy stosować na drogach ewakuacyjnych, na drogach ewakuacyjnych oświetlonych wyłącznie światłem sztucznym, w szpitalach i innych budynkach, przeznaczonych przede wszystkim do pobytu ludzi o ograniczonej zdolności poruszania się, w wysokich i wysokościowych budynkach użyteczności publicznej i zamieszkania zbiorowego.

Czas działania oświetlenia ewakuacyjnego powinien wynosić co najmniej dwie godziny. Oznacza to, że w pomieszczeniach, w których oświetlenie bezpieczeństwa spełnia ten warunek i spełnia wymagania polskich norm w tym zakresie, nie jest wymagane oświetlenie ewakuacyjne.

W pomieszczeniach, z których korzysta się przy zgaszonym oświetleniu, wymagane jest oświetlenie przeszkodowe, zasilane napięciem bezpiecznym, uwidaczniające przeszkody, wynikające z układu budynku i uwidaczniające drogi komunikacyjne. Wymagane są też podświetlane znaki wskazujące kierunki ewakuacji.

Oświetlenie dróg ewakuacyjnych

Celem oświetlenia drogi ewakuacyjnej jest zapewnienie bezpieczeństwa osobom opuszczającym dany obiekt przez stworzenie im odpowiednich warunków wizualnych do odnajdowania kierunku ewakuacji, a także zapewnienie szybkiego zlokalizowania i możliwości wykorzystania sprzętu przeciwpożarowego. Oświetlenie drogi ewakuacyjnej za pomocą opraw awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego powinno być tak zaprojektowane, aby uszkodzenie jednej oprawy nie spowodowało, że droga stanie się ciemna lub że znalezienie kierunku ewakuacji będzie utrudnione lub niemożliwe.

Minimalny czas stosowania oświetlenia na drodze ewakuacyjnej według PN-EN 1838:2005 w celach ewakuacji powinien wynosić godzinę, przy czym 50% wymaganego natężenia oświetlenia powinno być wytworzone w ciągu 5 sekund, a pełny poziom natężenia oświetlenia – w ciągu 60 sekund.

Oświetlenie strefy otwartej (zapobiegające panice)

Celem oświetlenia strefy otwartej (zapobiegającej panice) jest zmniejszenie prawdopodobieństwa paniki i umożliwienie bezpiecznego ruchu osób w kierunku dróg ewakuacyjnych przez stworzenie odpowiednich warunków wizualnych w odnajdowaniu kierunku ewakuacji.

Strefa otwarta (zapobiegająca panice) definiowana jest jako strefa o nieokreślonej drodze ewakuacyjnej, np. w halach, obiektach o powierzchni podłogi większej niż 60 m² lub o powierzchniach mniejszych, jeśli istnieje dodatkowe zagrożenie z powodu wykorzystania tej powierzchni przez duża liczbę osób. W obrębie pustego pola strefy otwartej, wyodrębnionego przez wyłączenie z niej obwodowego pasa o szerokości 0,5 m, natężenie oświetlenia nie powinno być mniejsze niż 0,5 lx na poziomie podłogi.

Minimalny czas stosowania oświetlenia w celu ewakuacji powinien wynosić godzinę, przy czym w strefie otwartej 50% wymaganego natężenia oświetlenia powinno być wytworzone w ciągu 5 sekund, a pełny poziom natężenia oświetlenia – w ciągu 60 sekund.

Windy osobowe powinny być wyposażone w oświetlenie awaryjne przewidziane dla stref otwartych. Oświetlenie to może być zrealizowane jako autonomiczne lub zasilane centralnie z zabezpieczeniem ogniowym.

Oświetlenie strefy wysokiego ryzyka

Celem oświetlenia awaryjnego stref wysokiego ryzyka jest zapewnienie bezpieczeństwa ludziom zaangażowanym w potencjalnie niebezpieczny proces lub sytuację i umożliwienie im właściwego zakończenia procedur ze względu na bezpieczeństwo innych osób przebywających w obiekcie.

W strefach wysokiego ryzyka natężenie oświetlenia awaryjnego na płaszczyźnie odniesienia nie powinno być mniejsze niż 10% eksploatacyjnego natężenia oświetlenia podstawowego wymaganego dla danych czynności i nie mniejsze niż 15 lx. Równomierność natężenia oświetlenia w tej strefie nie powinna być natomiast mniejsza niż 0,1. Zastosowane oprawy oświetleniowe nie mogą powodować powstawania efektu stroboskopowego. Olśnienie przeszkadzające w tym przypadku również powinno być utrzymywane na niskim poziomie. Minimalny czas stosowania oświetlenia powinien być wyznaczony przez okres, w którym występuje ryzyko niebezpieczeństwa dla ludzi. Oświetlenie tej strefy powinno zapewniać pełne wymagane natężenie oświetlenia w sposób ciągły lub w ciągu 0,5 sekundy, w zależności od zastosowania.

Oświetlenie zapasowe

Oświetlenie zapasowe, zastosowane jako awaryjne oświetlenie ewakuacyjne, powinno spełniać odpowiednie wymagania dotyczące oświetlenia ewakuacyjnego. Jeśli natomiast poziom natężenia oświetlenia zapasowego jest niższy niż minimalny poziom natężenia oświetlenia podstawowego, to oświetlenie to należy wykorzystać tylko do przerwania czynności lub ich zakończenia. 

Znaki przy wszystkich wyjściach awaryjnych i wzdłuż dróg ewakuacyjnych powinny być tak oświetlone, aby jednoznacznie wskazywały drogę ewakuacji do bezpiecznego miejsca. Wymagania dotyczące znaków bezpieczeństwa i pierwszej pomocy powinny spełniać następujące wymagania:

• luminancja każdej części barwnej znaku powinna wynosić co najmniej 2 cd/m² we wszystkich kierunkach widzenia mających znaczenie dla bezpieczeństwa,
• stosunek maksymalnej do minimalnej luminancji zarówno białych, jak i barwnych części znaków bezpieczeństwa powinien być nie większy niż 10:1,
• stosunek luminancji części białej znaku do luminancji jego części barwnej nie powinien być mniejszy niż 5:1 i większy niż 15:1.

Znaki powinny być oświetlone w taki sposób, aby w ciągu 5 sekund osiągały 50% wartości wymaganej luminancji, a w ciągu 60 sekund – jej wartość wymaganą.

Wyłącznik przeciwpożarowy

Zastosowanie wyłącznika przeciwpożarowego jest wymagane nie tylko na wejściu zasilania głównego do budynku, lecz także w każdej strefie pożarowej, jeśli jej kubatura jest większa niż 1000 m³, oraz w strefie zagrożonej wybuchem.

Wyłącznik ma za zadanie odciąć dopływ prądu do wszystkich obwodów, z wyjątkiem obwodów zasilających instalacje i urządzenia, których funkcjonowanie jest niezbędne podczas pożaru. Wyłącznik przeciwpożarowy, odcinając dopływ prądu, nie może powodować samoczynnego załączenia zasilania z drugiego źródła energii oraz generatora prądotwórczego z wyjątkiem źródła zasilania oświetlenia awaryjnego, jeśli takie jest w budynku.

Przewody i instalacja

Przewody elektryczne mogą być wykonane jako podtynkowe (min. 5 mm), a przewody i kable wraz z zamocowaniami, przeznaczone do zasilania urządzeń służących do ochrony przeciwpożarowej, muszą zapewnić ciągłość dostawy energii elektrycznej w czasie pożaru przez wymagany czas pracy urządzenia przeciwpożarowego – nie krócej niż 90 minut. Dopuszcza się skrócenie tego czasu dla przewodów i kabli znajdujących się w obrębie sieci tryskaczowej, a także dla przewodów i kabli zasilających i sterujących urządzeniami klap dymowych.

Norma PN-IEC 60364-5-56 w punkcie 561.1 mówi, że „instalacje bezpieczeństwa, które mają działać w przypadku pożaru, powinny spełniać następujące warunki:

• źródło zasilania powinno zapewnić dostawę energii w odpowiednio długim czasie oraz
• wszystkie urządzenia, zarówno przez swoją konstrukcję, jak i montaż, powinny zapewnić odporność na oddziaływania ognia w odpowiednio długim czasie”.

Rozmieszczenie opraw

W praktyce system awaryjnego oświetlenia ewakuacyjnego powinien być zbudowany z co najmniej dwóch opraw. Ten wymóg dotyczy oświetlenia drogi ewakuacyjnej oraz strefy otwartej.

W celu zapewnienia właściwej widzialności umożliwiającej bezpieczną ewakuację wymaga się, aby oprawy oświetleniowe umieszczane były co najmniej 2 m nad podłogą. Aby zapewnić odpowiednie natężenie oświetlenia, oprawy oświetleniowe przeznaczone do oświetlenia ewakuacyjnego powinny być umieszczane:

• przy każdym wyjściu ewakuacyjnym i znakach bezpieczeństwa,
• w pobliżu (tzn. w odległości 2 metrów mierzonej w poziomie) schodów, tak aby każdy stopień był oświetlony bezpośrednio i każdej zmiany poziomu,
• przy każdej zmianie kierunku i każdym skrzyżowaniu korytarzy,
• na zewnątrz i w pobliżu (w odległości 2 metrów) każdego wyjścia końcowego,
• w pobliżu (w odległości 2 metrów) każdego punktu pierwszej pomocy oraz urządzenia przeciwpożarowego i przycisku alarmowego.

Znaki bezpieczeństwa

Znaki bezpieczeństwa to znaki przekazujące ogólną informację dotyczącą bezpieczeństwa uzyskaną przez kombinację barwy i kształtu znaku oraz szczegółową informację dotyczącą bezpieczeństwa przez dodanie symbolu graficznego lub tekstu. Rozróżniane są znaki:

• oświetlone zewnętrznie, 
• oświetlone przez źródło światła od wewnątrz.

Porównując obecnie obowiązujące rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 roku z poprzednim rozporządzeniem Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa z dnia 14 grudnia 1994 roku, można zauważyć zwiększenie wymagań w niektórych przypadkach.

Jak wynika z przedstawionych wymagań i porównań, oświetlenie awaryjne, które spełnia nowe zalecenia, zwiększy bezpieczeństwo osób podczas awarii zasilania oświetlenia podstawowego, zwłaszcza że – zgodnie z obowiązującymi przepisami – stosowanie tego oświetlenia jest wymagane w znacznej liczbie obiektów.

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!