Place zabaw na terenach osiedlowych

Tereny zabaw dziecięcych stanowią ważny element funkcjonalny osiedli mieszkaniowych. Według badań psychologów wyposażenie tych terenów jest często zbyt monotonne, a to powoduje, że korzystające z nich dzieci nie rozwijają w dostatecznym stopniu swojej sprawności fizycznej. Urządzenia zabawowe, ustawione w ściśle określonej przestrzeni, szybko się im nudzą, nie pobudzają wyobraźni oraz nie pełnią funkcji edukacyjnej.

Prowadzone od wielu lat analizy funkcjonowania tego typu obiektów wskazują na liczne błędy w ich programowaniu, projektowaniu i konserwacji, zagrażające zdrowiu dzieci. Ponadto place zabaw zwykle uwzględniają potrzeby dzieci w wieku do 7 lat, a tylko niewiele z nich ma wyposażenie odpowiednie dla dzieci starszych i młodzieży.

Dobry projekt powinien włączać do dziecięcych zabaw najbliższe otoczenie miejsca, w którym są ustawione urządzenia zabawowe - trawniki i tereny zieleni. Wówczas plac stanie się ogrodem dziecięcych zabaw. Jednak stworzenie atrakcyjnego i bezpiecznego ogrodu zabaw dziecięcych wymaga rozważenia wielu kwestii. Istotny jest przede wszystkim pomysł na aranżację przestrzeni i właściwy dobór urządzeń zabawowych.

Lokalizacja i powierzchnia

Place zabaw powinny być usytuowane na tyle blisko budynków, aby z okien mieszkań można było bez problemu obserwować bawiące się dzieci. Natomiast ze względów bezpieczeństwa i zdrowotnych powinny być oddalone od ciągów komunikacji samochodowej i infrastruktury technicznej osiedla, np. linii wysokiego napięcia. Wybierając miejsce na ogród dziecięcy trzeba też pamiętać, że dochodzący z nich gwar nie powinien zakłócać spokoju mieszkańcom osiedla.

Podstawowe zasady lokalizacji i powierzchnię placów zabaw na terenie osiedli mieszkaniowych określają polskie i europejskie normy oraz rozporządzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie [1, 2].

Na podstawie tych dokumentów i innych materiałów można przyjąć następujące zasady budowy i aranżacji placów zabaw:

1. Place zabaw dla dzieci najmłodszych - do 7 lat:

• wskaźnik powierzchni terenu w przeliczeniu na 1 mieszkańca - 0,6 m²,
• powierzchnia placu - 50-150 m²,
• odległość od okien budynków - min. 15 m;

2. Place zabaw dla dzieci w wieku 7-12 lat:

• wskaźnik powierzchni terenu w przeliczeniu na 1 mieszkańca - 1 m²,
• odległość od okien budynków - min. 15 m;

3. Wszystkie tereny rekreacji dzieci i młodzieży powinny być zlokalizowane w odległości co najmniej 10 m od linii ulic, parkingów oraz miejsc składowania i przechowywania nieczystości;

4. Teren placu zabaw powinien być nasłoneczniony co najmniej przez 4 godziny w dniach równonocy (21 marca i 21 września), w godzinach od 10.00 do 16.00, a w zabudowie śródmiejskiej dopuszczalne są 2 godziny;

5. Powierzchnia przydomowej zieleni wypoczynkowej na terenie osiedla powinna wynosić co najmniej 50% terenu netto, a przeznaczoną na rekreację dla dzieci i młodzieży liczy się według wskaźnika 10 m²/1 mieszkańca.

Bardziej szczegółowe wskaźniki powierzchni, jaką powinien zajmować teren rekreacji dziecięcej, zawarte są w opracowaniach dotyczących projektowania architektonicznego. Znaleźć w nich można na przykład wskaźniki powierzchni placów zabaw dla określonych grup wiekowych dzieci [3]:

• od 0 do 6 lat - 0,6 m²/osobę,
• od 6 do 12 lat - 0,5 m²/osobę,
• od 12 do 18 lat - 0,9 m²/osobę,
• ponad 18 lat - 1,5 m²/osobę.

Podane są w nich także inne wskaźniki ważne dla bezpieczeństwa dzieci, np. odległość placu zabaw od osi napowietrznych linii wysokiego napięcia, która powinna wynosić nie mniej niż 19 m.

Grupy wiekowe

Plac zabaw nie tylko dostarcza dziecku rozrywek, ale jest też miejscem rozwijania jego sprawności motorycznej, edukacji oraz budowania świadomości społecznej, ekologicznej i wrażliwości na piękno. Dlatego tak ważne jest odpowiednie opracowanie jego programu, który powinien uwzględniać również i to, że z placu zabaw równocześnie korzystają dzieci w różnym wieku. Wszystkie elementy programowe na placu zabaw należy więc dostosować do potrzeb psychofizycznych różnych grup wiekowych dzieci.

W ustaleniu programu placów zabaw mogą pomóc konsultacje społeczne. Na ich podstawie można bowiem określić grupę wiekową dominującą wśród dzieci mieszkających na osiedlu oraz potrzeby i oczekiwania rodziców.

Dzieci najmłodsze (do lat 5)

Dla dzieci w tym wieku najatrakcyjniejsze są żywe kolory - głównie czerwony, żółty i niebieski. Kolory zgaszone, np. szarości i delikatne pastele, wywołują uczucie smutku. Dlatego też w otoczeniu małego dziecka powinny przeważać kolory intensywne.

W tym okresie w rozwoju dziecka zabawy mają charakter statyczny i poznawczy. Na placach zabaw swoją aktywność koncentrują głównie na takich czynnościach, jak raczkowanie, czołganie się i bieganie na niewielkiej powierzchni, kopanie w piasku i wznoszenie z niego różnych budowli.

Wśród urządzeń nie może więc zabraknąć piaskownicy, którą powinny uzupełniać różnego rodzaju bujaki, niskie huśtawki oraz plansze i klocki do zabaw o charakterze edukacyjnym (puzzle przestrzenne złożone z kilku elementów).

Wysokość urządzeń przeznaczonych dla tej grupy dzieci powinna wynosić ok. 1 m. Bardzo ważny jest też rodzaj nawierzchni, po której poruszają się i na której bawią się najmłodsi (więcej o nawierzchni w dalszej części artykułu).

Przestrzeń przeznaczona dla najmłodszych dzieci, ze względu na ich bezpieczeństwo, powinna być oddzielona od pozostałych stref zabawowych - szpalerem niskich roślin, bezpieczną siatką itp.

Dzieci średnie (5-10 lat)

Strefy przeznaczone dla tej grupy wiekowej wymagają znacznie większej powierzchni - ok. 200-300 m² i ze względu na panujący w nich hałas - wyizolowania. W czasie zabawy często bowiem dochodzi do konfliktów i rywalizacji, którym towarzyszą głośne spory. Dlatego projektanci sugerują budowanie tej strefy w większej odległości od okien budynków (ok. 20 m), niż zalecana jest w rozporządzeniu.

Potrzeby dzieci w tym wieku są bardzo różnorodne, w zależności od sprawności psychofizycznej, zainteresowań, dojrzałości społecznej i osobowości dziecka. Przy projektowaniu strefy trzeba uwzględnić wszystkie te potrzeby. Powinny więc znaleźć się w niej zarówno miejsca i urządzenia do zabaw indywidualnych, jak i grupowych (do gier zespołowych). Dzieci bowiem w tym wieku uczą się budować relacje społeczne.

Sprzęt do zabaw powinien być różnorodny, aby każde dziecko było w stanie znaleźć coś dla siebie. Najczęściej spotykane urządzenia to różnego rodzaju huśtawki, zjeżdżalnie, karuzele, przeplotnie i drabinki rozwijające sprawność motoryczną oraz różne kryjówki (np. domki i wigwamy).

Strefy dla dzieci średnich zwykle też wyposaża się w tory do jazdy na rowerze czy wrotkach oraz w niewysokie ścianki do wspinaczki. Budując takie ścianki, w ich otoczeniu koniecznie trzeba zaprojektować miękkie podłoże.

Dzieci starsze (10-14 lat)

W tym wieku coraz większe znaczenie mają gry i zabawy ruchowe, a także różne formy sportu. Dlatego w strefach dla tej grupy wiekowej powinny się znaleźć stoliki do gier w tenisa stołowego i niewielkie boiska do gier zespołowych. Tory do jazdy na rowerze czy wrotkach mogą być urozmaicone niewielkimi pochylniami.

Dużą atrakcją dla dzieci w tym wieku są również różnego rodzaju place dla poszukiwaczy przygód oraz urządzenia pozwalające na kreację i aranżację przestrzeni, a tym samym wspomagające rozwój wyobraźni.

Bezpieczeństwo dzieci

Nieprawidłowości w projektowaniu, montażu i późniejszej konserwacji urządzeń zabawowych to główna przyczyna wypadków na terenach rekreacji dla dzieci. Do najważniejszych błędów zagrażających ich bezpieczeństwu należą: nieprawidłowa nawierzchnia, niewłaściwe mocowanie i rozmieszczenie urządzeń, brak systematycznych przeglądów i konserwacji, odpowiedniego ogrodzenia i regulaminu.

Nawierzchnia

Zgodnie z normą PN-EN 1176 [4] bezpieczną nawierzchnię na placu zabaw powinien zapewnić jego właściciel. Bezpieczną, czyli taką, której stopień amortyzacji jest dostosowany do wysokości urządzeń zlokalizowanych na placu zabaw i aktywności zabawowej dzieci.

Zabawy o dużej motoryce - ponieważ występuje w nich duże prawdopodobieństwo upadku, nawierzchnie powinny być miękkie: piasek, luźny, drobny żwir, wióry drewniane, rozdrobniona kora, miękkie tworzywa sztuczne (tartan).

Dla dzieci w wieku powyżej 6 lat dopuszczalne są również naturalne nawierzchnie gruntowe, żwirowe i tłuczniowe. Wtedy jednak trzeba zadbać o prawidłowe odwodnienie terenu. Przy urządzeniach o wysokości do 1 m mogą to być także nawierzchnie trawiaste.

Zabawy na wysokich urządzeniach o dużej i średniej motoryce - nawierzchnie miękkie: wióry drewniane, rozdrobniona kora, tworzywa sztuczne. Nie zaleca się nawierzchni trawiastych, ponieważ wydeptana murawa zmniejsza właściwości amortyzujące darni.

Zabawy o małej motoryce - wymagają przede wszystkim nawierzchni higienicznych i ciepłych, np. drewnianych czy gumowych, ponieważ bawią się w nie przede wszystkim małe dzieci.

Jazda na rowerze czy rolkach - przeznaczone na nią tory wymagają nawierzchni bitumicznych lub betonowych.

Gry zespołowe (zbijak, piłka nożna, siatkówka itp.) - mogą być rozgrywane na nawierzchniach gruntowych ulepszonych, żwirowych stabilizowanych oraz wykonanych z tworzyw sztucznych.

Ulubionym miejscem zabawy najmłodszych dzieci są piaskownice. Ze względu na ich bezpieczeństwo ważne jest, aby piasek zawsze był czysty i pozbawiony kawałków szkła, twardego plastiku czy gałęzi. Dlatego piaskownicę trzeba często czyścić, a na noc i w niepogodne dni osłaniać gęstą siatką lub płachtą plastiku.

Najczęściej stosowane nawierzchnie możemy podzielić na:

• sypkie (rozdrobniona kora, wióry drzewne, pola piaskowe) - aby pełniły funkcje amortyzujące, ich grubość powinna wynosić ok. 30 cm. Nadają się pod wszelkiego rodzaju wyciągi czy kolejki linowe (elementy poziome), ale nie należy stosować ich pod urządzeniami wymagającymi sztywnego posadowienia;
• gumowe - mogą być wylewane lub wykonane z drobnych elementów, różnej wielkości płytek albo też kratek wypełnionych ziemią, w której rośnie trawa. Wybierając ten rodzaj nawierzchni, należy zwrócić uwagę, czy ma ona certyfikaty informujące, w jakim stopniu spełnia kryterium HIC (Kryterium Urazu Głowy). Kratki gumowe amortyzują upadek z wysokości do 3 m. Dobrze sprawdzają się zwłaszcza na placach zabaw na terenach podmiejskich;
• dywanowe - wykonane z materiałów syntetycznych, rozwijane na miejscu. Wymagają analogicznych certyfikatów jak nawierzchnie gumowe.

Rozmieszczenie i montaż urządzeń zabawowych

Urządzenia zabawowe powinny być tak dobrane, aby z placu zabaw mogły korzystać dzieci w różnym wieku. Przy czym istotne jest, jakie grupy wiekowe dominują na osiedlu, bo dla nich trzeba przeznaczyć więcej urządzeń.

Lokalizując urządzenia zabawowe, warto zwrócić uwagę na to, aby:

- bujające się na huśtawkach dzieci nie zagrażały bezpieczeństwu przechodzących za nimi osób,

- zjeżdżalnie były tak ustawione, aby nie nagrzewały się od Słońca; nie powinny być więc skierowane na południe, najlepiej umieścić je w półcieniu. 

Ustawienie elementów zabawowych na placu zabaw musi uwzględniać bezpieczne strefy minimalne, przewidziane dla wszystkich znajdujących się na jego terenie urządzeń. Wzory pozwalające na określenie ich wielkości znajdują się w normie PN-EN 1176-1. Dotyczą urządzeń o wysokości większej niż 1,5 m.

Strefy bezpieczeństwa przewidziane dla huśtawek czy karuzeli są znacznie obszerniejsze. Dla większości dostępnych na rynku urządzeń zabawowych mających certyfikaty wielkość i kształt tych stref określona jest w dokumentacji technicznej. Minimalna bezpieczna strefa w obrębie wysokich urządzeń (4-6 m), huśtawek, karuzeli i zjeżdżalni musi być pokryta miękką, amortyzującą upadki nawierzchnią.

Wszystkie urządzenia znajdujące się na placu zabaw powinny mieć tabliczki znamionowe. Dostawca lub producent zobowiązany jest zamieścić w dokumentacji technicznej informacje o sposobie ich montażu, lokalizacji względem stron świata, ewentualnej konieczności odpowiedniego ukształtowania terenu oraz sposobu konserwacji. Przestrzeganie tych zaleceń jest bardzo ważne, gdyż od tego zależy bezpieczeństwo bawiących się dzieci.

Przeglądy i konserwacja

Norma PN-EN 1176-1 i 7 narzuca konieczność przeprowadzania trzech rodzajów przeglądów urządzeń zabawowych na placach zabaw:

• kontrola regularna - mająca charakter kontroli doraźnej, prowadzonej w sposób ciągły, co 1-7 dni,
• kontrola funkcjonalna - co 1-3 miesiące, może ją przeprowadzić administrator lub wybrana przez niego i odpowiednio przeszkolona osoba, a wyniki kontroli należy wprowadzić do dokumentacji terenu zabaw,
• kontrola podstawowa - prowadzona przez niezależnego specjalistę, jej celem jest sprawdzenie stanu technicznego wszystkich elementów konstrukcyjnych, ich posadowienia i nawierzchni.

Na podstawie wyników kontroli określa się zakres niezbędnych napraw i konserwacji urządzeń zabawowych. Uszkodzone elementy należy niezwłocznie naprawić, a gdy nie jest to możliwe, trzeba zadbać o to, aby dzieci z nich nie korzystały. Wszystkie naprawy powinni wykonać fachowcy.

Piasek w piaskownicach, ze względów sanitarnych, należy wymieniać dwa razy w roku, a na polach piaskowych - raz w roku.

Ogrodzenie

Polskie akty prawne i normy nie wymagają grodzenia terenów zabaw dziecięcych. Wprowadzenie elementów wydzielających je z przestrzeni osiedla wynika z przesłanek racjonalnych. Ogrodzenie zapobiega bowiem spontanicznemu wybieganiu dzieci w trakcie zabawy poza obszar placu oraz chroni teren przed wtargnięciem zwierząt. Preferowana wysokość ogrodzenia dla tego typu terenów to zazwyczaj 1 m.

Budując ogrodzenie, szczególną uwagę należy zwrócić na sposób kształtowania wejścia na teren zabaw dziecięcych. Jego lokalizacja powinna uwzględniać główne kierunki komunikacyjne na terenie osiedla. Wejście na teren zabaw nie może w żaden sposób kolidować z urządzeniami zabawowymi.

Przy projektowaniu ogrodzenia trzeba też uwzględnić wjazd dla karetki pogotowia w razie ewentualnego wypadku. Dlatego w ogrodzeniu powinna znaleźć się bramka szerokości 2,15 m lub furtka szerokości 1,2 m pozwalająca na swobodne przejście sanitariuszy z noszami. Szerokość bramki wejściowej i mechanizmy zamykające muszą być dostosowane do potrzeb osób niepełnosprawnych oraz matek z wózkami dziecięcymi.

Najkorzystniejszym rozwiązaniem jest furtka otwierająca się na zewnątrz, także ze względu na utrudnienie zwierzętom dostępu na teren zabaw. Jeśli jest wyposażona w mechanizm samozamykający, czas na jej zamknięcie powinien wynosić co najmniej 5 sekund.

Regulamin

Powinien znajdować się na każdym placu zabaw. Tablicę informacyjną należy ustawić w widocznym miejscu. Poza zasadami funkcjonowania obszaru zabaw niezbędne są dane oraz telefon zarządcy terenu osiedla.

Dodatkowe elementy wyposażenia

Na terenie placów zabaw, poza urządzeniami przeznaczonymi do zabaw dziecięcych, powinny się znaleźć także ławki i śmietniki. Ławki (lub inne siedziska) ustawia się w miejscach, z których dobrze widoczny jest teren placu i możliwie blisko urządzeń zabawowych. Od ogrodzenia zaś powinien je dzielić 1 m. Śmietniki ustawia się w odległości 2-3 m od ławek i wejść na teren placu zabaw.

Literatura

Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (DzU nr 75, poz. 690, ze zm.).
Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 7 kwietnia 2004 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (DzU nr 109, poz. 1156, ze zm.).
Neufert P., Podręcznik projektowania architektoniczno-budowlanego, Wydawnictwo Arkady, Warszawa 2007.
PN-EN 1176 Wyposażenie placów zabaw.
Gronostajska B.E., Kreacja i modernizacja przestrzeni mieszkalnej. Teoria i praktyka na przykładzie wybranych osiedli wrocławskich z lat 1970-1990, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 2007.
Jak zbudować bezpieczny plac zabaw, materiały seminaryjne, I ogólnopolskie seminarium „Place zabaw", Warszawski Oddział Towarzystwa Placów zabaw, Warszawa 2000.
Kształtowanie, pielęgnacja i ochrona miejskich terenów rekreacyjnych, materiały ogólnopolskiej konferencji z cyklu Nauka - Praktyce, Akademia Rolnicza we Wrocławiu, 16 maja 2003 r.

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!