Place zabaw i rekreacji na osiedlu

Place zabaw to jedne z tych elementów, które pojawiają się coraz częściej w naszym otoczeniu. Place te składają się niejednokrotnie z wielu elementów, a ich zaprojektowanie i utrzymanie wymaga coraz większej wiedzy i nakładów finansowych. Co więcej, obok placów pojawia się coraz więcej siłowni plenerowych i innych miejsc przeznaczonych do rekreacji i uprawiania sportu nie tylko przez dzieci, ale i przez dorosłych.

Place zabaw w świetle prawa

Place zabaw, tak jak zostało to zaznaczone na wstępie, składają się z bardzo wielu elementów. W rozumieniu przepisów ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (DzU z 2021 r. poz. 2351, z 2022 r. poz. 88), zwanej dalej „PB”, place zabaw składają się z różnych obiektów budowlanych. Pojęcie „obiekty budowlane” zazwyczaj kojarzy się w powszechnym odczuciu z dużymi obiektami, tymczasem PB do tego pojęcia włącza bardzo wiele obiektów, także tych niewielkich. Zgodnie bowiem z art. 3 pkt. 1 tej ustawy, obiektem budowlanym jest budynek, budowla bądź obiekt małej architektury, wraz z instalacjami zapewniającymi możliwość jego użytkowania zgodnie z jego przeznaczeniem, wzniesiony z użyciem wyrobów budowlanych. Zgodnie zaś z art. 3 pkt. 4 PB, obiektem małej architektury są niewielkie obiekty, a w szczególności:

• kultu religijnego, jak: kapliczki, krzyże przydrożne, figury,
• posągi, wodotryski i inne obiekty architektury ogrodowej,
• użytkowe służące rekreacji codziennej i utrzymaniu porządku, jak: piaskownice, huśtawki, drabinki, śmietniki.

Dla porządku zauważyć w tym miejscu należy, iż „wprawdzie definicja z art. 3 pkt 4 PB nie wymienia w sposób wyczerpujący wszystkich rodzajów obiektów małej architektury, jednak wyraźnie wskazuje na obiekty kultu religijnego, obiekty architektury ogrodowej oraz obiekty służące rekreacji codziennej i utrzymaniu porządku (śmietniki). Lista obiektów nie jest przy tym wyczerpująca i niewątpliwie do obiektów małej architektury można zaliczyć także inne, poza wyraźnie w niej wymienionymi. Należy jednak mieć na względzie, że mogą to być jedynie obiekty niewielkie i rodzajowo podobne do tych, które zostały wymienione w art. 3 pkt 4 PB” . Co więcej, „pojęcie małej architektury jest związane, obok gabarytów, m.in. z funkcją pewnej specyficznej użyteczności, zarówno o wymiarze materialnym, jak i niematerialnym. Funkcja ta polega m.in. na umożliwieniu korzystania z takiego obiektu dla celów przejawiana kultu religijnego, rekreacyjnych, porządkowych.” 

Do podobnych wniosków dochodzi prof. Z. Niewiadomski, który twierdzi, że „ustawa podaje przykłady trzech kategorii takich obiektów, podzielonych wg kryterium funkcji, jaką mają pełnić. Pierwszą kategorią są obiekty kultu religijnego, takie jak: kapliczki, krzyże przydrożne, figury. Drugą – obiekty architektury ogrodowej, przykładowo posągi czy wodotryski. Trzecią kategorię stanowią obiekty «użytkowe służące rekreacji codziennej i utrzymaniu porządku», jak piaskownice, huśtawki, drabinki, śmietniki. Dzięki takiej konstrukcji definicji można określić podobne, zbliżone do wyliczonych w komentowanym przepisie, które ze względu na niewielkie rozmiary i podobną funkcję użytkową mogą być zakwalifikowane jako obiekty małej architektury. Przykładowo obiekt małej architektury stanowi figurka przedstawiająca krasnala, nimfę lub amorka. Obiektem architektury ogrodowej jest pergola służąca rozmieszczeniu zieleni ogrodowej, oczko wodne, kaskada, ogród skalny, murowany ogrodowy grill.” 

Analizując powyższe definicje należy podkreślić, iż place zabaw nie są same w sobie obiektami budowlanymi, ale składają się z bardzo wielu innych, zazwyczaj niewielkich obiektów małej architektury. „Plac zabaw ani siłownia zewnętrzna nie zalicza się do budynków (art. 3 pkt 2 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane z późn. zm.; DzU z 2019 r. poz. 1186 z późn. zm.) ani budowli (art. 3 pkt 3 PB). Rozważenia wymaga natomiast kwestia, czy można je zaliczyć do obiektów małej architektury, o jakich mowa w art. 3 pkt 4 lit. c PB. Do tej kategorii zaliczyć można niewielkie obiekty użytkowe, służące rekreacji codziennej i utrzymaniu porządku, jak: piaskownice, huśtawki, drabinki, śmietniki, ławki, a także poszczególne urządzenia siłowni zewnętrznej. W konsekwencji obiektem małej architektury jest nie tyle plac zabaw czy siłownia zewnętrzna, lecz poszczególne ich elementy, składające się na funkcjonalną całość. Plac zabaw to wyodrębniony funkcjonalnie zespół obiektów małej architektury, służący codziennej rekreacji dzieci, a siłownia zewnętrzna – wykonywaniu ćwiczeń.” 

Projektowanie placów zabaw 

Place zabaw należy projektować z uwzględnieniem przepisów odnoszących się do innych obiektów budowlanych. Zwrócić zatem należy uwagę na treść art. 5 ust. 1 PB, zgodnie z którym obiekt budowlany jako całość oraz jego poszczególne części, wraz ze związanymi z nim urządzeniami budowlanymi należy, biorąc pod uwagę przewidywany okres użytkowania, projektować i budować w sposób określony w przepisach, w tym techniczno-budowlanych, oraz zgodnie z zasadami wiedzy technicznej, zapewniając:

• spełnienie podstawowych wymagań dotyczących obiektów budowlanych określonych w załączniku I do rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 305/2011 z dnia 9 marca 2011 r., ustanawiającego zharmonizowane warunki wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych i uchylającego dyrektywę Rady 89/106/EWG, dotyczących:

• nośności i stateczności konstrukcji,
• bezpieczeństwa pożarowego,
• higieny, zdrowia i środowiska,
• bezpieczeństwa użytkowania i dostępności obiektów,
• ochrony przed hałasem,
• oszczędności energii i izolacyjności cieplnej,
• zrównoważonego wykorzystania zasobów naturalnych;
• warunki użytkowe zgodne z przeznaczeniem obiektu;
• możliwość utrzymania właściwego stanu technicznego;
• niezbędne warunki do korzystania z obiektów użyteczności publicznej i mieszkaniowego budownictwa wielorodzinnego przez osoby niepełnosprawne, o których mowa w art. 1 Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych, sporządzonej w Nowym Jorku dnia 13 grudnia 2006 r. (DzU z 2012 r. poz. 1169 oraz z 2018 r. poz. 1217), w tym osoby starsze;
• odpowiednie usytuowanie na działce budowlanej;
• poszanowanie, występujących w obszarze oddziaływania obiektu, uzasadnionych interesów osób trzecich.

Projektując place zabaw należy mieć na uwadze §40 rozporządzenia Ministra Infrastruktury i Budownictwa z dnia 12 kwietnia 2002 roku w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (DzU 2022 poz. 1225) zwanego dalej „RWTB”. Zgodnie z tym przepisem w zespole budynków wielorodzinnych objętych jednym pozwoleniem na budowę należy, stosownie do potrzeb użytkowych, przewidzieć place zabaw dla dzieci i miejsca rekreacyjne dostępne dla osób niepełnosprawnych, przy czym co najmniej 30% tej powierzchni powinno znajdować się na terenie biologicznie czynnym, chyba że przepisy odrębne stanowią inaczej. Nasłonecznienie placu zabaw dla dzieci powinno wynosić co najmniej 4 godziny, liczone w dniach równonocy, w godzinach 1000–1600. W zabudowie śródmiejskiej dopuszcza się nasłonecznienie nie krótsze niż 2 godziny. Odległość placów zabaw dla dzieci, boisk dla dzieci i młodzieży oraz miejsc rekreacyjnych od linii rozgraniczających ulicę, od okien pomieszczeń przeznaczonych na pobyt ludzi oraz od miejsc gromadzenia odpadów powinna wynosić co najmniej 10 m, przy zachowaniu wymogów §19 ust. 1.

„Przepis §40 ust. 1 rozporządzenia z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (tekst jedn.: DzU z 2019 r. poz. 1065) nie zakreśla granic stosowania przepisu §40 ust. 3, ale nakazuje urządzenie placu zabaw w zespole budynków wielorodzinnych objętych jednym pozwoleniem na budowę. Natomiast odwołanie do ust. 1 dotyczy określenia rodzajów placów zabaw i urządzeń (place zabaw dla dzieci i miejsca rekreacyjne dostępne dla osób niepełnosprawnych), a nie określenia rodzaju zabudowy, przy której istnieje obowiązek zachowania określonych odległości”. 

Użytkowanie placów zabaw

Place zabaw należy użytkować w sposób zgodny z jego przeznaczeniem i wymaganiami ochrony środowiska oraz utrzymywać w należytym stanie technicznym i estetycznym, nie dopuszczając do nadmiernego pogorszenia jego właściwości użytkowych i sprawności technicznej. Utrzymanie placów zabaw w należytym stanie wiąże się ponadto z obowiązkiem dokonywania ich przeglądów. Mając na uwadze treść art. 62 PB zauważyć należy, iż place zabaw powinny być poddawane obowiązkowej kontroli co najmniej raz na pięć lat. Kontrola ta polega na sprawdzeniu stanu technicznego i przydatności do użytkowania obiektu budowlanego, estetyki obiektu budowlanego oraz jego otoczenia; kontrolą tą powinno być objęte również badanie instalacji elektrycznej i piorunochronnej w zakresie stanu sprawności połączeń, osprzętu, zabezpieczeń i środków ochrony od porażeń, oporności izolacji przewodów oraz uziemień instalacji i aparatów. Analizując natomiast treść przepisu art. 62 ust. 1 pkt 1 PB zauważyć należy, iż przepis ten nie nakazuje dokonywania tzw. przeglądów rocznych. Przeglądy roczne bowiem powinno się wykonywać w odniesieniu do elementów budynku, budowli i instalacji narażonych na szkodliwe wpływy atmosferyczne i niszczące działania czynników występujących podczas użytkowania obiektu. Place zabaw, a de iure, poszczególne jego elementy stanowią zazwyczaj obiekty małej architektury.

Do kontroli placów zabaw zaleca się stosowanie Polskich Norm [PN]. „Szczegółowe wymagania stawiane urządzeniom służącym rekreacji na placach zabaw, sposoby montażu zapewniające bezpieczne ich użytkowanie znajdują się w Polskich Normach z grupy PN-EN 1176: Wyposażenie placów zabaw i nawierzchnie, w tym PN-EN 1176-2:2017-12 Wyposażenie placów zabaw i nawierzchnie – Część 2: Dodatkowe szczegółowe wymagania bezpieczeństwa i metody badań huśtawek oraz PN-EN 1176-7:2009 Wyposażenie placów zabaw i nawierzchnie – Część 7: Wytyczne instalowania, kontroli, konserwacji i eksploatacji”.  Zauważyć jednak w tym miejscu należy, iż jak stanowi art. 5 ust. 3 ustawy z dnia 12 września 2002 r. o normalizacji (DzU z 2015 r. poz. 1483)stosowanie Polskich Norm jest dobrowolne. Jak słusznie zauważono w jednym z orzeczeń „Polska Norma jest normą krajową, przyjętą w drodze konsensu i na podstawie art. 5 ust. 3 ustawy z 2002 r. o normalizacji stosowanie jej jest dobrowolne. Polskie Normy same w sobie nie są źródłami prawa powszechnie obowiązującego. Powoływanie się na te normy jest zasadne tylko wówczas, gdy przepis ustawy bądź rozporządzenia bezpośrednio odwołuje się do wymogu ich stosowania”.  „Wynika to z celów i zasad, dla których utworzono zbiór Polskich Norm, jak również z unormowań prawnych, zawartych w art. 2 pkt 3, 4 i 5 ustawy z dnia 12 września 2002 roku o normalizacji. W powołanych przepisach stwierdza się, że pod pojęciem normy rozumie się dokument przyjęty w drodze konsensusu i zatwierdzony przez upoważnioną jednostkę, ustalający – do powszechnego i wielokrotnego stosowania – zasady, wytyczne lub charakterystyki odnoszące się do różnych rodzajów działalności lub ich wyników i zmierzających do uzyskania optymalnego stopnia uporządkowania w określonym zakresie. To oznacza, że Polskie Normy mogą być wykorzystane w opiniach biegłych jako źródło porównawcze, stanowiące podstawę pewnej optymalizacji standardów.” 

Niezależenie od tego, że przepisy nie nakładają na właściciela bądź zarządcę placu zabaw obowiązku dokonywania częstych kontroli, to warto dokonywać ich w miarę często i regularnie (systematycznie). Warto też skorzystać z rzeczonych norm, które odnoszą się do tego typu spraw. Pozwoli to na należyte zabezpieczenie i utrzymanie w należytym stanie nie tylko placu zabaw, ale i także zabezpieczy ich właściciela bądź zarządcę przed ewentualnymi negatywnymi konsekwencjami z tytułu różnych zdarzeń, np. wypadków – przykładowo roszczeniami cywilistycznymi, jak i ewentualną próbą dochodzenia odpowiedzialności karnej w stosunku do osób odpowiedzianych z utrzymanie placu zabaw w należytym stanie.

Literatura

1. wyrok NSA z 18.07.2018 r., II OSK 2077/16, LEX nr 2527196
2. wyrok NSA z 17.10.2017 r., II OSK 680/17, LEX nr 2399109
3. Niewiadomski Z., Prawo budowalne Komentarz, C. H. Beck, Warszawa 2015, s. 49-50
4. wyrok WSA w Gliwicach z 1.07.2020 r., II SA/Gl 179/20, LEX nr 3040536
5. wyrok WSA w Białymstoku z 25.02.2020 r., II SA/Bk 822/19, LEX nr 2895489
6. https://www.gunb.gov.pl/aktualnosc/komunikat-glownego-inspektora-nadzoru-budowlanego-do-wlascicieli-i-zarzadcow-placow-zab-1
7. wyrok NSA z 10.04.2019 r., II OSK 1486/17, LEX nr 2650511
8. wyrok SA w Poznaniu z 24.04.2013 r., I ACa 238/13, LEX nr 1353795