Cięcia pielęgnacyjne drzew i krzewów

Cięciem krzewów powinien zająć się wykwalifikowany pracownik lub firma świadcząca takie usługi. Również grube gałęzie drzew wymagają, chociażby ze względów bezpieczeństwa, specjalistycznego sprzętu, wyszkolonych pracowników i wyposażenia ochronnego.

Cięcia drzew

Przycinanie drzew jest czasem konieczne, jednak zawsze jest ono dla nich w mniejszym lub większym stopniu szkodliwe. Najczęściej popełnianym błędem jest nadużywanie tego zabiegu lub jego nieprawidłowe wykonanie, na przykład przeprowadzanie w nieodpowiednim terminie.

W gestii zarządców leży zapobieganie drastycznym cięciom drzew, takich jak znaczna redukcja korony czy ogławianie. Im zdrowsze drzewo, tym pełniejsza jest jego korona, i odwrotnie. Cięcia wykonuje się jedynie ze względu na utrzymanie drzew w dobrej kondycji lub bezpieczeństwo.

Regularne przycinanie korony, poza fizjologicznymi uwarunkowaniami, pozbawia środowisko dobroczynnego wpływu drzewa, pogarsza mikroklimat osiedli i komfort życia mieszkańców.

Zbyt obszerne cięcia osłabiają żywotność całego drzewa, gdyż powodują utratę ważnej części jego organów produkcyjnych. Im częstsze i poważniejsze cięcie, tym więcej ran i bram infekcji dla grzybów i bakterii. Drzewa iglaste już nie odbudują swych koron po przycinaniu (podobnie jak klon, jawor), natomiast w przypadku lipy lub grabu możliwa jest ich częściowa regeneracja.

Zatem prace te powinny być przeprowadzane wyłącznie w uzasadnionych przypadkach, jako cięcia:

• kompensacyjne, umożliwiające regenerację po uszkodzeniu mechanicznym, np. przez roboty budowlane,
• redukcyjne, zmniejszające obciążenie korony po utracie korzeni,
• wykonywane ze względów bezpieczeństwa,
• korygujące - zmniejszające rozmiar drzewa w razie kolizji z infrastrukturą lub budynkami,
• sanitarne martwych lub zamierających gałęzi.

Wszystkie z wymienionych rodzajów cięć powinny być poprzedzone ekspertyzą stanu fitostatycznego drzew lub wykonywane na podstawie aktualnej gospodarki drzewostanem. O ich zakresie powinien zdecydować chirurg lub konsultant drzew.

Terminy

Cięcie gałęzi powinno być wykonywane w trakcie okresu wegetacyjnego, a ograniczane w fazie spoczynku, z powodu zagrożenia patogenami, oraz wiosną, gdy drzewa wypuszczają liście.

Prac nie należy przeprowadzać w kwietniu, maju i czerwcu, gdyż w tym okresie drzewa korzystają z energii zmagazynowanej w poprzednim sezonie, większość z niej przeznaczając na formowanie liści (rys. 1).

Jest to również aktywny okres dla wielu chorób i patogenów grzybowych. Nie należy także ciąć drzew późną jesienią i wczesną zimą, gdyż może to prowadzić do uszkodzeń mrozowych. Najlepszym okresem są miesiące letnie i późna zima.

Cięcia „na obrączkę"

Cięcie nie może być wykonane za blisko pnia (cięcie płaskie), powoduje to bowiem problemy z zarastaniem rany przez żywe tkanki. Nie można jednak również zostawić zbyt długiej pozostałości po gałęzi (tak zwanego czopa), gdyż obumrze ona i będzie pożywką dla patogenów.

W żadnym wypadku nie można dopuścić, by przy cięciu gałęzi odrywał się od pnia płat kory. Należy wykonywać cięcia na tzw. „obrączkę" (rys. 2). Polega to na podcięciu gałęzi od dołu, usunięciu jej za nacięciem, a następnie wyrównaniu poprzez obcięcie na granicy zgrubienia zwanego „obrączką".

Sposób ten stosuje się zarówno w wypadku suchych, jak i żywych gałęzi. Nie zaleca się natomiast smarowania ran drzewa. Nie udowodniono, że smarowanie w jakikolwiek sposób wspomaga gojenie się ran, a osłonięcie martwych tkanek w środkowej części rany stwarza lepsze warunki do rozwoju patogenów.

Nieprawidłowe cięcia

Istotną przyczyną pogarszania się kondycji drzew są źle przeprowadzone zabiegi, mające na celu ograniczenie wielkości korony. Niezwykle szkodliwym sposobem redukcji rozmiarów drzewa, praktykowanym przez wiele firm zajmujących się pielęgnowaniem drzew, jest ogławianie. Prowadzi ono często do powstawania zaburzeń w  statyce drzew ze względu na podniesienie lub przesunięcie ich środka ciężkości.

Ogławianie prowadzi także do zagłodzenia drzewa. Usuwając od 50 do 100% ulistnionej korony drzewa, doprowadza się do stopniowego jego obumierania. Jeżeli ograniczenie wysokości lub szerokości korony jest bezdyskusyjnie konieczne, powinno być dokonywane nie za pomocą cięć ogławiających, ale poprzez cięcia redukcyjne w wybranych miejscach korony.

Najczęstszy błąd, czyli cięcia ogławiające, przeprowadzane są na każdym drzewie pod pretekstem zapewnienia bezpieczeństwa, bez fachowej analizy, czy rzeczywiście są one konieczne. Drastyczne cięcia na zbyt grubych konarach powodują powstawanie rozległych ran. Infekcje ran skutkują zazwyczaj późniejszym poważnym rozkładem drewna. Pojawiające się masowo odrosty, usytuowane w osłabionych przez działanie grzybów miejscach, rozłamują się i wyłamują, z biegiem czasu stwarzając zagrożenie, którego początkowo starano się uniknąć.

Właściwie wykonane cięcie powinno być niewidoczne na pierwszy rzut oka. Usunięcie zbyt dużej liczby gałęzi podczas jednego zabiegu pogarsza bilans energetyczny drzewa, ale również wpływa negatywnie na zachwianie jego statyki, dlatego jednorazowo nie można usuwać więcej niż 1/4 objętości korony.

Cięcie gałęzi może być wykonane w wypadku konieczności usunięcia martwych, porażonych patogenami lub zamierających gałęzi, niebezpieczeństwa zachwiania statyki drzewa, ale również w razie konieczności zapewnienia widoczności. Zawsze należy przycinać lub usuwać gałęzie uszkodzone na skutek robót budowlanych i remontowych.

Optymalne proporcje żywej korony drzewa to 2/3 jego wysokości. Drzewa o proporcji 1/3 żywej korony w stosunku do wysokości nie mają szans na długotrwały, bezpieczny rozwój w przyszłości. Liście nie są w stanie wyprodukować wystarczającej ilości asymilatów do wzrostu, obrony tkanek i odżywienia korzeni. Natomiast osłabione korzenie nie pracują wystarczająco wydajnie, by zaopatrzyć koronę w wodę z solami mineralnymi. Podkrzesywanie korony wydłuża również drogę transportu soków.

Wymienione czynniki powodują osłabianie drzewa i w następstwie tego jego obumarcie. Dlatego tak ważne jest, by zarządcy odpowiednio formułowali zamówienia i kontrolowali wykonywane prac przez zatrudnione firmy, aby szkodliwe dla drzew czynności nie miały miejsca.

Cięcia redukcyjne koron

Służą one do formowania dominującego przewodnika w koronie w razie jej wadliwej budowy w przypadku drzew liściastych, związanej z obecnością przewodników konkurencyjnych.

Wysokość lub szerokość drzewa najlepiej osiągnąć, skracając przewodnik i gałęzie wierzchołkowe aż do rozwidlenia z gałęziami bocznymi, które są wystarczająco grube, by mogły przejąć rolę gałęzi wierzchołkowych (gałęzie te powinny mieć przynajmniej 1/3 średnicy usuwanego pnia lub konaru).

Cięcia krzewów

Cięcia krzewów wykonywane są najczęściej według jednego schematu, bez uwzględniania terminów kwitnienia, okresów gojenia ran i regeneracji pędów oraz gabarytów, które krzewy docelowo osiągają. Najpopularniejsze są trzy sposoby cięcia: ogławianie, przerzedzanie i odmładzanie.

Ogławianie

Polega na przycięciu wszystkich pędów, również grubych, na tej samej wysokości (zwykle na obwodzie korony) z intencją obniżenia wysokości krzewu.

Zabieg ten skutkuje zazwyczaj brakiem kwitnienia krzewów przez kilka lat po cięciu i, co gorsze, intensywnym rozwojem pędów poniżej cięcia. Prowadzi to do bardzo dużego zagęszczenia krzewu, odtworzenia wysokości lub wyrośnięcia powyżej pierwotnej wysokości.

Często też wiąże się z zatraceniem charakterystycznego pokroju, który po nieumiejętnych cięciach jest zdeformowany i mało ozdobny. Duże gabaryty krzewu po regeneracji powodują konieczność następnego cięcia, a to, wielokrotnie powtarzane, prowadzi do uschnięcia krzewu.

W wypadku niektórych gatunków ogławianie przynosi jednak bardzo dobre rezultaty, należy do nich np. tawułka japońska (Spiraea japonica). Ten niski, odporny na warunki siedliskowe krzew, cięty regularnie raz lub dwa razy w sezonie, tworzy bardzo gęstą, zwartą i ozdobną koronę.

Ogławianie stosowane jest często w wypadku żywopłotów i tu zawsze jest techniką niewłaściwą. Aby uzyskać prawidłowo zagęszczony żywopłot, należy ściąć rośliny na 30-40 cm, a kolejne cięcia stosować po uzyskaniu przyrostów od 5 do 15 cm, w zależności od gatunku.

Przerzedzanie

Przerzedzanie krzewów nie zawsze prowadzi do zamierzonych rezultatów. Zazwyczaj polega ono na wycinaniu najstarszych lub po prostu najgrubszych gałęzi. U niektórych gatunków powoduje produkcję wielu nowych drobnych pędów ponownie zagęszczających koronę, np. u irgi błyszczącej.

Jednak w wypadku krzewów słabo się regenerujących (np. krzewuszki cudownej) spowoduje trwałe przerzedzenie, gdyż krzewy te mają ograniczone zdolności regeneracji korony.

Odmładzanie

Jeszcze większe problemy sprawia zbyt gorliwe odmładzanie. Zabieg ten, podobnie jak grube cięcia drzew, powoduje wyczerpywanie się rezerw energetycznych, a dodatkowo inwazję patogenów i w efekcie obumarcie krzewu.

Jednak także w tym wypadku konieczna jest znajomość fizjologii roślin. Przykładowo lawenda wąskolistna wymaga odmładzania raz na dwa-trzy lata, polegającego na ścięciu krzewu na wysokości około 20 cm. Bez tego zabiegu krzewy rozłamują się, wewnątrz zamierają i stają się nieestetyczne.

Odmładzanie nie jest problematyczne na dobrze pielęgnowanych krzewach o gęstych, regularnych, prawidłowo rozbudowanych koronach. Konieczne jest wtedy usunięcie starych, pojedynczych pędów, zbyt wyciągniętych poza koronę lub zdeformowanych.

Na przykład odmłodzenie zaniedbanego derenia białego o nielicznych, ale grubych pędach wymaga czasami przycięcia krzewu na wysokość około 40 cm. Jednak w wypadku większości gatunków niemających zdolności regeneracyjnych zastosowanie takiej terapii skutkuje obumarciem krzewu. Czasami krzewy przerzedzone, zdeformowane, słabo oświetlone i bez zdolności regeneracyjnych lepiej jest zastąpić nowymi nasadzeniami.

Zasady cięć

Ważne jest cięcie krzewów w pierwszych trzech latach po posadzeniu. Wtedy z kilku pędów możliwe jest zbudowanie kształtnej korony. Istnieją gatunki krzewów, które bez cięć nigdy nie będą w pełni dekoracyjne (np. hortensja bukietowa). Cięcie pędów nad drugim lub trzecim pąkiem i powtórzenie tego zabiegu nad uzyskanymi rozgałęzieniami powoduje zagęszczenie krzewu. Zamiast kilku ciężkich kwiatostanów powodujących rozłamywanie się krzewu uzyskuje się wiele drobniejszych kwiatostanów i przez to ładnie zabudowany, kształtny krzew.

Skrajnym przykładem jest wierzba skupiona - krzew ten rozwija 2-3 grube i zniekształcone pędy, a dzięki regularnym cięciom, dwa razy w sezonie, można uzyskać roślinę w kształcie kuli.

Bardzo istotny jest termin cięcia krzewów. W większości wypadków ma on ogromny wpływ na efekt ozdobny, głównie w kontekście kwitnienia. Krzewy kwitnące latem tniemy wczesną wiosną (np. hortensje, pięciorniki), natomiast krzewy kwitnące wiosną należy ciąć w poprzednim sezonie wegetacyjnym (np. forsycję, tawułę wczesną, bez lilak).

Trzeba również usuwać przekwitłe kwiatostany, które pozostając na krzewach, szpecą je (kwiatostany hortensji, lilaka, lawendy). Należy także pamiętać o cięciu pędów wrastających do wnętrza krzewu, które nadmiernie go zagęszczają. Wycinać należy ponadto pędy krzyżujące się, porażone i zdeformowane.

Literatura:

• Szymanowski T., Cięcie drzew i krzewów ozdobnych, Wydawnictwo Spółdzielcze, Warszawa 1986.
• Bernazky A., Tree ecology and preservation, Elsevier Scientific Publishing Comp., Amsterdam-Oxford-New Jork 1978.
• Kosmala M., Pielęgnowanie drzew i krzewów ozdobnych, PWRiL, Warszawa 2000.
• Kosmala M., Rosłon-Szeryńska E., Suchocka M.,
• Metoda oceny kondycji drzew z uwzględnieniem bezpieczeństwa i uszkodzeń mechanicznych, IGPiM, Warszawa 2009.
• Gawłowska A., Jak ciąć starsze drzewa, „Zieleń Miejska" nr 1/2007.
• Coder K.D., Arboritecture: Foundations of Classic Design Pruning, University of Georgia Warnell School of Forestry & Natural Resources, USA, Monograph WSFNR08-13.Pp.82, 2008.

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!