Problem z hałasem… Co z robić jeśli osiedle usytuowane jest przy drodze?

Lokalizacja terenów osiedlowych wiąże się z rozważeniem szeregu czynników, które w późniejszym etapie, związanym z planowaniem sposobu jego zagospodarowania, wpływają w znacznym stopniu na organizację przestrzeni.

Zgodnie z obecnym podejściem do kształtowania obszarów zurbanizowanych pierwsze wytyczne odnośnie lokalizacji terenów zabudowy jedno- i wielorodzinnej dają plany zagospodarowania przestrzennego. Określają one w przybliżonym zakresie miejsce lokalizacji zabudowy oraz zakres podstawowych wytycznych odnośnie kształtowania przestrzeni – takich jak linia zabudowy, jej charakter, powierzchnia zabudowy, powierzchnia biologicznie czynna itp. Dodatkowo dają informację o lokalizacjach elementów infrastruktury lub charakterze środowiska. Analizując zapisy planów architekci są w stanie określić elementy negatywnie oddziaływujące na atmosferę i klimat osiedla. W tym artykule omówimy jeden z najczęściej spotykanych czynników, wpływający na jakość życia mieszkańców na osiedlu – hałas. Rozwiązań wyciszających jest wiele.

Akustyka na osiedlu

Przez ostatnie dziesięciolecia możemy zaobserwować intensywny rozwój infrastruktury związanej z komunikacją na terenie polskich miast. Wzrosła znacznie ilość samochodów. Arterie komunikacyjne w wielu wypadkach przecinają obszary zabudowy mieszkaniowej, co wywołuje duże zmiany klimatu akustycznego tych obszarów. Zgodnie z obowiązującymi przepisami, ludzie nie powinni być narażeni na hałas, który ingeruje w ich zdrowie i obniża jakość życia. Zagadnienie to reguluje rozporządzenie ministra środowiska z 14 czerwca 2007 r. Zgodnie z jego zapisami zakres dopuszczalnego hałasu generowanego przez arterie komunikacyjne i koleje wynosi dla terenów zabudowy mieszkaniowej 60 dB w dzień, a 50 dB w nocy. W celu zniwelowania negatywnego oddziaływania obszarów związanych z komunikacją stosuje się różne typy rozwiązań, w zależności od intensywności i natężenia hałasu. W ramach kształtowania przestrzeni są to:

• nasadzenia zieleni izolacyjnej,
• stosowanie ekranów akustycznych,
• konstrukcje ziemne np. wały i nasypy.

Niestety zaprojektowanie w pełni sprawnie funkcjonującej izolacji akustycznej możliwe jest głównie na nowo powstających osiedlach. Na terenie osiedli starszych, możliwe jest przede wszystkim prowadzenie działań poprawiających ich klimat.

Zieleń izolacyjna

Zieleń izolacyjna są to obszary nasadzeń drzew i krzewów o charakterze pasowym, lokalizowane wzdłuż ciągów komunikacyjnych. Układy te mogą być realizowane w postaci żywopłotów, nasadzeń dużych grup krzewów i drzew, jedno- lub wielogatunkowych. Nawet trawnik w pewnym niewielkim stopniu, wpływa na zmniejszenie emitowanego hałasu drogowego – o 2 dB.

Od strony osiedla nasadzenia te mogą pełnić dodatkowo funkcję estetyczną, wzbogacając oraz włączając się w kompozycję pozostałych nasadzeń. Pas zieleni nie tylko zmniejsza intensywność hałasu, ale jednocześnie pochłania zanieczyszczenia (głównie pyłowe), a zlokalizowany od północnej lub północno- zachodniej strony zmniejsza prędkość wiatru, poprawiając tym samym jednocześnie kilka czynników środowiskowych na osiedlu. Do tworzenia kompozycji nasadzeń izolacyjnych stosowane powinny być rośliny charakteryzujące się stosunkowo szybkimi przyrostami – ważne jest stworzenie przez nie „ściany” oddzielającej ulicę od osiedla, jak również odporne na suszę i zasolenie. Jednocześnie nie powinny wymagać dużej ilości prac pielęgnacyjnych. Ważne jest także dostosowanie doboru roślin do panujących na danym terenie warunków środowiskowych (wilgotności, oświetlenia, zasobności i rodzaju podłoża). Przykładowe gatunki drzew i krzewów, które można zastosować w doborze gatunkowym dla tych terenów to:

• klon polny Acer campestre,
• oliwnik wąskolistny Elaegnus ­angustifolia,
• rokitnik pospolity Hippohae rhamnoides,
• tamaryszek Tamarix sp.,
• pęcherznica kalinolistna Physocarpus opulifolius,
• ligustr pospolity Ligustrum vulgare.

Ilość, jaka jest pochłaniana przez pas zieleni niskiej zależy od jego szerokości oraz okresu wegetacyjnego, w tym wypadku ważnym zagadnieniem jest obecność ulistnienia:

• w stanie bezlistnym, ilość pochłanianych fal w zależności od szerokości pasa nasadzeń wynosi odpowiednio: 10 m – 3 dB, ­20 m – 7 dB, 40 m – 11 dB;
• w stanie ulistnionym ilość pochłanianych fal w zależności od szerokości pasa nasadzeń wynosi: 10 m – 8 dB, 20 m – 11 dB, 40 m – 13 dB.

Przy nasadzeniach drzew, o szerokości pasa nasadzeń 50 m i zróżnicowanym charakterze gatunkowym drzewostanu możliwe jest zmniejszenie emisji hałasu nawet o 35 dB. Przy nasadzeniach drzew przebiegających w kilku rzędach, na pasie szerokości 40 m, możliwe jest zmniejszenie emisji hałasu o 40 dB. Jednak tak szerokie pasy ze względu na intensywność zabudowy rzadko spotykamy w miastach. Na ich obszarze popularniejsze jest stosownie węższych elementów. Rząd nasadzeń mieszanych zrealizowanych z drzew o wys. 6–8 m i krzewów o wys. 4 m jest w stanie zmniejszyć emisję hałasu o 10–12 dB. W pasach zieleni korzystnie jest obok roślin liściastych zaprojektować rośliny zimozielone, co poprawi ich funkcjonowanie w okresie zimowym.

Łatwo zauważyć, iż skuteczność tego sposobu izolacji zależna jest od powierzchni (a zwłaszcza szerokości buforu zrealizowanego z zieleni) i sezonu wegetacyjnego. Dlatego przy rozwiązaniach, gdzie występuje roślinność często zlokalizowane są inne bariery akustyczne, wspomagające jej działanie (omówione poniżej).

Ekrany akustyczne

Stosowanie ekranów akustycznych jest jednym ze sposobów na zmniejszenie natężenia hałasu drogowego. Ze względu na stale zmniejszającą się powierzchnię przeznaczoną na realizację nasadzeń, na terenie gęstej zabudowy miast, są one często stosownym rozwiązaniem także na terenie osiedli. Wysokość, materiał i sposób kształtowania ekranów może być dostosowany zarówno do natężenia dźwięku, jak i estetyki osiedla. Dzięki ekranom można zmniejszyć emisję hałasu nawet o 15 dB. Skuteczność ich zależy od sposobu rozkładu fal dźwięku, tzn. ile z hałasu przechwyci ekran, a ile ze załamanej fali zostanie przeniesione do tzw. strefy cienia akustycznego. Projektując ekrany uwzględnia się ich usytuowanie względem źródła dźwięku i wyznacza ich geometrię, biorąc pod uwagę wymaganą efektywność. Wcześniej dobrze jest przeprowadzić badania analizujące emisję hałasu w miejscu gdzie mają pojawić się ekrany. Pozwoli to na określenie wytycznych dotyczących ich efektywności. Obserwacje powinny być prowadzone kilkukrotnie przy zróżnicowanym natężeniu ruchu.

Ekrany dzielimy na:

• odbijające,
• rozpraszające,
• rozpraszająco-odbijające.

Minimalna wysokość ekranów wynosi 2 m, niższe realizowane są w powiązaniu z wałami i nasypami – wys. min. 1 m, najwyższe stosowane mają wys. 10 m. Na terenie osiedli spotykamy zazwyczaj ekrany o wys. ok. 2–5 m. Odpowiedni dobór wysokości ekranu warunkuje jego skuteczność. Projektując lokalizację ekranów na terenach miejskich należy brać pod uwagę ryzyko pojawiania się efektu refleksji. Powoduje on wzrost hałasu w miejscach leżących naprzeciwko źródła emisji hałasu, niekiedy nawet o 3 dB. Odpowiednie dobranie materiałów pochłaniających fale, z których wykonany jest ekran pozwoli na zmniejszenie tego efektu.

Dodatkowo, projektując te elementy należy wziąć pod uwagę kierunki wiatrów dominujące na analizowanym terenie. Wiatr jest elementem dynamicznym obciążającym konstrukcję, dlatego powinna ona uwzględniać maksymalne prędkości wiatrów. Ponadto należy pamiętać, iż nieumiejętne prowadzenie ekranów w stosunku do przebiegu wiatrów może powodować generowanie korytarzy charakteryzujących się zwiększoną prędkością wiatru oraz dużymi zmianami temperatury. Konstruktor analizuje też ciężar własny projektowanych ekranów, jego zmienność w zależności od ich uwilgotnienia oraz obciążenia dynamiczne z odśnieżania, co pozwala na określenie odpowiednich parametrów technicznych konstrukcji. Ekrany zastosowane bezpośrednio przy drodze powinny być dodatkowo odporne na uszkodzenia spowodowane przez kamienie wyrzucane spod kół samochodów.

Ekrany dźwiękochłonne powinny być wykonane z materiałów ognioodpornych, przy wysokości 1,5 m i długości 2 m poddane badaniu odporności na punktowe źródło ognia znajdujące się u ich podstawy. Jeśli projektujemy długi pas ekranów należy rozważyć lokalizację punktów dostępu na wypadek wykonywania prac konserwacyjnych ekranu lub pasa drogowego, konieczności wejścia służb ratunkowych lub ewakuacji terenu osiedla. Drzwi powinny być w tym wypadku odpowiednio zabezpieczone, tak aby nie wpływały na jakość funkcjonowania ekranu. Ich lokalizacja powinna być oznaczona czytelnie za pomocą odpowiednich znaków.

Kryteria doboru ekranów:

• właściwości akustyczne,
• zgodność ze środowiskiem lokalnym (charakterem przestrzeni, zabudowy),
• charakterystyka pasa drogowego,
• koordynacja z urządzeniami infrastruktury drogowej (wprowadzenie ekranów nie może blokować funkcjonowania tych elementów, widoczności pasa drogi oraz powinno w razie koniczności posiadać odpowiednie oznaczenia i sygnalizacje zgodnie z wymogami prawa drogowego),
• aspekt ochrony środowiska,
• estetyka,
• odporność.

Ekrany powinny być architektonicznie dostosowane do otaczającej zabudowy przez kolorystykę, kształtowanie krawędzi i powierzchni. Na ich powierzchnię można w celu podniesienia estetyki wprowadzać kompozycje z pnączy. Rolę ekranów pełnią też budynki gospodarcze towarzyszące zabudowie osiedlowej takie jak: garaże, obiekty handlowe czy magazyny, jeśli zlokalizowane są między źródłem hałasu, a zabudową mieszkaniową. Ekrany pełnią także funkcje psychologiczne, oddzielając niekiedy niekorzystną nie tylko akustycznie ale i wizualnie przestrzeń drogi od terenów zewnętrznych osiedla. Materiał i konstrukcja ekranów powinny być trwałe, dobrane w taki sposób, aby wymagały jak najmniejszej ilości prac naprawczych.

Najczęściej spotykanym na osiedlach typem ekranów jest „zielona ściana”. Ekrany tego typu zostały zaprojektowane w taki sposób aby możliwe było obsadzenie ich pnączami. Ze względu na duże walory estetyczne, skuteczność oraz zajmowaną przez nie niewielką stosunkowo przestrzeń stosowane są w pobliżu domów jednorodzinnych, osiedli mieszkaniowych, wsi, czy też przy parkach, placach zabaw itp.

Dobór pnączy na ekrany dźwiękochłonne:

Wybierając gatunki do obsadzenia ekranu należy przede wszystkim uwzględnić:

• warunki siedliskowe,
• nasłonecznienie,
• nawodnienie,
• małe wymagania pielęgnacyjne,
• odporność na zasolenie.

Najkorzystniej jest sadzić rośliny szybko rosnące o małych wymaganiach siedliskowych, dzięki czemu zminimalizowana zostanie ilość zabiegów pielęgnacyjnych. Dobór szczegółowy należy ustalić z architektem krajobrazu. Gatunki polecane do obsadzeń ekranów to:

• bluszcz pospolity Hedera helix,
• rdest pnący Fallopia baldschuanlcum,
• winobluszcz pięciolistkowy Parthenocissus quinquefolia,
• winobluszcz trójklapowy Parthenocissus triquspidata,
• winorośl pnąca Vitis riparia,
• hortensja pnąca Hydrangea anomala,
• alpejski powojnik pnący Clematis alpina,
• powojnik pnący zwyczajny Clematis ­vitalba,
• dławisz okrągłolistny Celastrus ­orbiculatus,
• rdestówka Auberta Polygonum aubertii.

Ekrany wykonane z elementów betonowych mogą charakteryzować się właściwościami pochłaniającymi (jedno- lub dwustronnie), a także odbijająco-rozpraszającymi, a gdy są realizowane na płycie żelbetowej cechują się dużą skutecznością. Realizacja tego typu ekranów wymaga większej powierzchni, minimalny pas powinien mieć szerokość 1,5 m. Wznosi się je z elementów prefabrykowanych, kształtując je w dowolny sposób. Jeśli w prefabrykatach znajdują się otwory możliwe jest obsadzanie ich roślinnością okrywową lub pnącą.

Konstrukcje ziemne – wały i nasypy

Konstrukcje ziemne związane z takim kształtowaniem rzeźby terenów granicznych osiedla spotykamy stosunkowo rzadko, zazwyczaj na dużych kompleksach mieszkaniowych. Zdarza się, iż wał ziemny dodatkowo wzmacniany jest przez znajdujący się w nim garaż podziemny, obudowany w taki sposób roślinnością, iż jest niewidoczny. Jest to rozwiązanie zarazem estetyczne jak i funkcjonalne, ale niestety możliwe tylko w przypadku nowo powstających osiedli. Na starszych osiedlach powstają wały stosunkowo niewysokie np. o wys. 1–1,5 m, towarzyszące wzmacniającymi ich działanie nasadzeniom roślin lub pasmowi ekranów dźwiękochłonnych, w tym wypadku stosowane są te o mniejszych wysokościach.

Izolacja akustyczna na terenie rozwijających się i rozbudowywanych miast jest jednym z ważniejszych problemów, gdyż brak odpowiedniego komfortu pracy i życia ma znaczący wpływ na życie, zdrowie i funkcjonowanie ludzi. Jednocześnie należy pamiętać stale, iż elementy pozwalające na zniwelowanie hałasu nie muszą odstraszać wyglądem. Nawet jeśli zdecydujemy się na prostą betonową ścianę, odrobina inwencji pozwoli na stworzenie czegoś unikatowego. Ilość pomysłów projektantów oraz materiałów dostępnych obecnie na rynku daje architektom duże możliwości. Ważne przy tym, aby skorzystać z współpracy z fachowcami.

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!