O odprowadzeniu wody z połaci balkonów i tarasów słów kilka

Dla układu drenażowego odprowadzenie wody jest realizowane w połaci, posadzka nie jest szczelna a woda poprzez warstwę drenażową wnika w połać i jest odprowadzana po hydroizolacji na zewnątrz. Poza połać woda może być odprowadzana albo przez odpowiednio ukształtowany okap, albo przez odwodnienie w połaci. Wpływ na przyjęte rozwiązanie ma także konstrukcja okapu i balustrady. Balustrada pełna, co nie jest aż tak rzadkim rozwiązaniem, w praktyce wymusza nie tylko odprowadzenie wody przez wpusty, ale i odpowiednią zdolność (szybkość) odprowadzenia wody. To jednak nie wszystko. Z drugiej strony połaci mamy próg drzwiowy. Konieczność jego uszczelnienia wydaje się być oczywista, jednak z drugiej strony lekceważące podejście do tego problemu jest zadziwiające. Dla osób niepełnosprawnych optymalne byłoby przejście bezbarierowe (za przejście bezbarierowe uważa się próg o wysokości ≤ 2 cm, za tzw. „niski próg” przyjmuje się próg nie wyższy niż 5 cm). Jak jednak rozwiązać problem hydroizolacji tego detalu, czyli odpowiednio szybkiego odprowadzenia wody tak, aby nie doszło do zawilgocenia strefy przy progu w pomieszczeniu? Proszę pamiętać, że na skutek wiatru woda potrafi płynąć pod górkę. Jeżeli do tego dodamy bardzo dużą intensywność opadów, pojawia się problem.

Podobne problemy dotyczą tarasów naziemnych. Tu problem może być o tyle istotniejszy, że wielkość takiego tarasu jest teoretycznie nieograniczona, odprowadzenie wody musi być równie szybkie i skuteczne, do tego poziom posadzki zwykle jest porównywalny (nieco wyższy) niż otaczającego terenu, a wykonanie okapu musi być nie tylko estetyczne ale i umożliwiające bezproblemową eksploatację. Zdjęcie fot. 1 pokazuje wygląd terenu bezpośrednio przy budynku.

Uszczelnienie progu drzwiowego a koncepcja odwodnienia 

Przeanalizujmy zagadnienie uszczelnienia progu drzwiowego oraz odprowadzenia wody. W przypadku przejścia bezbarierowego czy niskiego progu i balustrady pełnej te zagadnienia trzeba rozpatrywać łącznie, pod kątem sposobu uszczelnienia samego progu, szybkości odprowadzenia wody oraz niebezpieczeństwa spiętrzenia się wody do poziomu umożliwiającego przelanie się wody przez próg (fot. 2) lub do poziomu powyżej górnej krawędzi izolacji przy progu drzwiowym.

Zacznijmy od koncepcji połaci. Na tym etapie bezwzględnie należy przeanalizować sposób jej odwodnienia. Nie może on utrudniać wykonania hydroizolacji lub wręcz komplikować wyprofilowania spadków. Kilka przykładów dla typowych sytuacji zaprezentowano na rys. 1–4. W bardziej skomplikowanych sytuacjach konieczna jest indywidualna analiza. Warto także pamiętać, że wyprofilowanie spadków ma bezpośredni wpływ na grubość warstwy spadkowej, co przy bezmyślnym „zaplanowaniu” odwodnienia może powodować problemy z zapasem wysokości czy wręcz „połamanie” połaci.

Proszę popatrzeć na poniższy przykład. Typowy balkon z balustradą pełną i odprowadzeniem wody przez rzygacz umiejscowiony w narożniku zewnętrznym balkonu. Rys. 5 oraz rys. 6 pokazują dwie sytuacje związane z koncepcją odwodnienia. Pierwszą, z osią spadku po przekątnej pokazuje rys. 5. Przy takim spadku (po przekątnej) powstaje relatywnie długa oś spadku. Rezultatem jest duża różnica poziomów pomiędzy najwyższym a najniższym punktem połaci i niebezpieczeństwo niestabilności oraz nierównomierne pochylenie ustawionych na połaci stołów i krzeseł. Możliwe jest także wykonanie równomiernego spadku w kierunku balustrady a następnie wzdłuż balustrady do rzygacza (rys. 6). Rezultatem jest zmniejszenie różnicy poziomów pomiędzy najwyższym a najniższym punktem połaci i wyeliminowanie nierównomiernego pochylenia ustawionych na połaci stołów i krzeseł.

To w sytuacji, gdy warstwą użytkową jest okładzina ceramiczna. Teoretycznie problem spadku posadzki (czyli możliwość uzyskania poziomej powierzchni użytkowej) likwiduje wariant drenażowy. Dlaczego teoretycznie? Gdyż nie w każdym przypadku da się go zastosować. Problem pojawia się, gdy na etapie realizacji próbuje się „usunąć” opisany powyżej mankament, jak również w sytuacji, gdy mamy do czynienia z niskim progiem czy przejściem bezbarierowym. Tak się dzieje wówczas, gdy wcześniej nie wykonano nawet pobieżnej analizy grubości warstw połaci i podłogi w przyległym pomieszczeniu i/lub analizy zdolności (czy wręcz możliwości) odprowadzenia wody z połaci.

Odprowadzenie wody z połaci tarasu

Zacznijmy od odprowadzenia wody z połaci tarasu naziemnego. Tu możliwy jest tylko jeden przypadek – odprowadzenie wody przez okap (nie analizuję tu przypadku ułożenia płyt czy kostki bezpośrednio na gruncie, gdy woda ma możliwość wsiąkania w grunt przez szczeliny pomiędzy płytami). Sformułowanie „taras na gruncie” nie oznacza, że płyta połaci wykonywana jest bezpośrednio na warstwie piasku. To niestety jeden z najczęściej popełnianych błędów. Wykop musi być z każdej strony przynajmniej o 50 cm szerszy niż wymiary tarasu. Po określeniu poziomu spodu płyty tarasu należy usunąć część gruntu rodzimego o grubości nie mniejszej niż 50 cm. Po zagęszczeniu dna wykopu wykonać podsypkę piaskową (min. 10 cm) i zagęścić. Przy grubszej podsypce trzeba ją zagęszczać warstwami po 20–30 cm. Ostatnie 25–30 cm wykonać należy jako warstwę przerywającą podciąganie kapilarne z płukanego kruszywa o uziarnieniu 8–16 mm oraz przekryć grubą folią z tworzywa sztucznego odporną na ujemne temperatury, membraną kubełkową (kubełkami do dołu) lub geowłókniną. Dopiero w tym momencie można wykonać płytę konstrukcyjną. Boki płyty zwykle obsypuje się płukanym kruszywem, należy je wówczas zaizolować np. elastycznym szlamem. Zabezpieczenie boków płyty powyżej poziomu terenu można wykonać także jako impregnację hydrofobową.

Dla wariantu z płytkami odprowadzenie wody przez okap przy błędnym wykonaniu skutkuje wieloma problemami. Podstawowym wymogiem jest takie odprowadzenie wody, aby nie doszło do dodatkowego zawilgocenia płyty konstrukcyjnej. Dlatego wykończenie pionowej części tylko płytkami ceramicznymi jest zarówno trudne technicznie, jak i ryzykowne (fot. 3). Oczywiście da się to zrobić, ale wymagane jest zupnie inne podejście do rozwiązania tego problemu, np. posadowienie na osobnym fundamencie.

Najlepszym rozwiązaniem jest zastosowanie systemowego profilu okapowego (rys.7).

Na kwestie eksploatacyjne ma wpływ także wzajemny poziom posadzki i otaczającego terenu oraz przewidywany sposób użytkowania połaci.

Także okap tarasów nadziemnych czy balkonów wymaga zastosowania systemowych profili (rys. 8).

Wykonanie układu okapu dla wariantu drenażowego na podstawkach dystansowych jest bardziej skomplikowane. Z jednej strony okap stanowi odwodnienie dla tarasów, musi więc być zapewniona możliwość odprowadzenia wody w sposób uniemożliwiający zalewanie ściany pod połacią, z drugiej strony płyty posadzki znajdują się na pewnej wysokości ponad hydroizolacją, zachodzi więc konieczność wykończenia pionowego okapu. W standardowych rozwiązaniach jest to realizowane przez zastosowanie profilu okapowego o wysokości dostosowanej do grubości posadzki i wysokości podstawek dystansowych. Dlatego nie da się tego zrobić za pomocą obróbki blacharskiej. Ogranicza to możliwość kształtowania wymaganej wysokości podstawek dystansowych przez wysokość i kształt profilu okapowego. Proszę pamiętać, że układ drenażowy umożliwia uzyskanie poziomej warstwy użytkowej przy „schowaniu” spadku w warstwach połaci. Dla niewielkich wymiarów połaci może to nie mieć znaczenia, ale przy większych – ma zasadnicze.

Dlatego spotyka się kilka rodzajów profili okapowych dla układów drenażowych. Pierwszy, wspomniany powyżej, to typowy profil o stałej wysokości (rys. 9). Odprowadzenie realizowane jest przez specjalne otwory w konstrukcji profilu. Warstwa użytkowa (posadzka) i płaszczyzna odwodnienia są z grubsza równoległe. Oczywiście istnieje możliwość regulacji spadku i niwelowania lokalnych różnic, ale w ograniczonym zakresie.

Specyfika układu drenażowego to wnikanie wody pod posadzkę. Skuteczność odwodnienia jest jednak determinowana przez drożność otworów i samej warstwy drenażowej. Niebezpieczne może być przedostanie się pod warstwę użytkową różnego rodzaju zanieczyszczeń (fot. 4). Przy braku wymaganej pielęgnacji potrafią one doprowadzić do zapchania otworów odpływowych i powstania zatoru. Z tego powodu, w miejscach narażonych na tego typu zjawiska stosuje się profile z dodatkową warstwą otworów pozwalających na awaryjne odwodnienie połaci (rys. 10).

Trzecim rodzajem profili są systemy pozwalające na płynne regulowanie wysokości płytek strefy okapowej. Przy wysokich podstawkach i/lub przy zmiennej wysokości pionowej części okapu zastosowanie typowego profilu nie rozwiązuje problemu. Wysokie podstawki wymagają zupełnie innego wykończenia okapu (fot. 4, rys. 11). Konieczne jest zastosowanie pionowej płytki, która musi być zarówno stabilnie i pewnie zamocowana jak i nie może utrudniać odpływu wody. Zastosowanie dwuczęściowego profilu okapowego pokazuje, że możliwe jest zamontowanie pionowej płyty okapu nie tylko o wysokości dostosowanej do wysokości podstawek dystansowych ale i o zmiennej wysokości. Płyta oczywiście musi mieć grubość dostosowaną do profilu.

Powyższe rozwiązania mogą być stosowane zarówno w tarasach nadziemnych, tarasach na gruncie, jak i w balkonach. Dla tarasów naziemnych często spotykaną sytuacją jest poziom posadzki porównywalny z poziomem otaczającego terenu. Hydroizolacje w takiej sytuacji znajdują się poniżej poziomu terenu i odprowadzenie wody zaczyna być problemem (oczywiście, w skrajnym przypadku (por. fot. 1) może się zdarzyć, że cała połać będzie stać w wodzie i wtedy problem ma zupełnie inny wymiar). To sytuacja wymagająca zastosowania jeszcze innego rodzaju profilu. Nie jest to element tego typu jak pokazane powyżej. Jest to w zasadzie profil zintegrowany z odwodnieniem (fot. 5), odprowadzający wodę opadową z tarasu naziemnego w otaczający teren. Jego cechą jest zintegrowanie z posadzką tarasu, w praktyce jest on niewidoczny.

Odpowiedź na pytanie, dlaczego tak istotne jest zapewnienie skutecznego, niezmiennego w czasie i odpowiednio szybkiego odprowadzenia wody wynika z analizy budowy i uszczelnienia progu drzwiowego, wynikającego z wymagań eksploatacyjnych.

Prawie każdy spotkał się z przeciekami przez połać balkonu czy tarasu. W omawianym przypadku „niebezpieczne” są dwa miejsca – styk izolacji ze stolarką oraz sama stolarka. Izolacja połaci musi być szczelnie połączona z profilem drzwiowym. To zabezpiecza przed przenikaniem wody w warstwy połaci i jej wnikaniem w podłogę przyległego pomieszczenia.

To nie jedyna droga penetracji wilgoci. Druga to same drzwi. Przy intensywnych opadach i zbyt małej szybkości odprowadzania wody może się okazać, że przy progu drzwiowym dojdzie do powstania spiętrzenia. Dodatkowym niebezpieczeństwem jest to, że krawędź powłoki wodochronnej może znajdować się poniżej poziomu warstwy użytkowej, a zatem przy powstaniu „zatoru” znajdzie się wręcz w wodzie.

Bezbarierowe przejście dla wariantu z płytkami jest rozwiązaniem bardzo podatnym na przecieki. I to z dwóch powodów. Po pierwsze, opisane wcześniej zjawiska atmosferyczne, powodujące spiętrzenie się wody opadowej w strefie progu, mogą skutkować przeciekami przez same drzwi (nawet zamknięte). Po drugie, przyjęte rozwiązanie projektowe musi umożliwiać wykonanie hydroizolacji (!). Każda niepotrzebna krawędź, załamanie itp., to potencjalne miejsce utrudniające wykonanie szczelnego połączenia. Szczególną uwagę należy zwrócić na umiejscowienie oraz sposób i moment montażu rolet zewnętrznych. Zbyt wczesne zamontowanie prowadnic może wręcz uniemożliwić wykonanie uszczelnienia (fot. 2). Dlatego takie rozwiązanie w tym wariancie wykończenia powierzchni należy traktować jako indywidualne, opracowywane dla konkretnego tarasu/balkonu. Zalecenia wymagające wykonania min. 15 cm progu przy drzwiach jest z oczywistych powodów nieakceptowane ze względów użytkowych.

Zupełnie inaczej wygląda sytuacja dla tarasu/balkonu z drenażowym odprowadzeniem wody. Doświadczenia pokazują, że bezproblemowo można obniżyć wysokość progu drzwiowego do 5 cm, pod warunkiem odprowadzenia wody opadowej bezpośrednio spod drzwi. Układ drenażowy i zastosowanie specjalnego korytka/kratki pozwala natomiast na wykonanie progu bezbarierowego. Oczywiście pod warunkiem wcześniejszego zastosowania odpowiednich rozwiązań technicznych (znów wracamy do koncepcji uszczelnienia, grubości warstw i zapasu wysokości, przy zachowaniu absolutnej szczelności ze względu na wodę opadową i ciągłości warstw termoizolacyjnych). Przy czym nie można tego problemu sprowadzać jedynie do zamontowania kratki wpustowej. Także dla tego wariantu mamy do czynienia z dwoma problemami: obecnością wody rozbryzgowej (co samo w sobie nie jest ani zaskoczeniem, ani wielkim problemem) oraz z obecnością spiętrzającej się wody odprowadzanej przez kratkę. Przy intensywnych opadach i zbyt małej szybkości odprowadzania wody może się okazać, że przy progu drzwiowym dojdzie do powstania spiętrzenia. Dodatkowym niebezpieczeństwem jest to, że krawędź powłoki wodochronnej może znajdować się poniżej poziomu warstwy użytkowej, a zatem przy powstaniu „zatoru” znajdzie się wręcz w wodzie.

Dlatego bezwzględnym wymogiem jest zapewnienie szybkiego i skutecznego odprowadzenia wody opadowej. Kratka wpustowa przy tym musi być zabezpieczona przed zapchaniem np. opadłymi liśćmi czy innymi zanieczyszczeniami. Ponadto, odprowadzanie wody spod drzwi musi być bardzo skuteczne, aby przy intensywnych opadach nie doszło do tworzenia się jej zastoin. Z drugiej strony należy stosować wyłącznie systemowe profile drzwiowe pozwalające na ciepły montaż drzwi, jak również zamocowanie hydroizolacji do dedykowanego miejsca stolarki. Proszę pamiętać, że o szczelności decyduje nie tylko szczelne połączenie hydroizolacji z ościeżnicą drzwi, ale także szczelność samej stolarki na ewentualne oddziaływanie spiętrzającej się chwilowo wody. Dlatego takie rozwiązanie trzeba wcześniej zaplanować – w praktyce ma ono postać tzw. ukrytego progu.

W przypadku połaci z balustradą pełną, dodatkowo dochodzi konieczność zapewnienia awaryjnego odwodnienia. Woda opadowa może być usuwana przez wpusty dachowe, rynny wewnętrzne i rzygacze. Ze względów bezpieczeństwa połacie z odprowadzeniem wody do wewnątrz muszą, niezależnie od powierzchni, być wyposażone przynajmniej w dwa wpusty lub jeden wpust i tzw. przelew zabezpieczający (awaryjny).

Przekrój przelewu awaryjnego wg wytycznych niemieckich nie powinien być mniejszy niż 12,5 cm² (Ø = 4 cm), z kolei zalecenia szwajcarskie wymagają przekroju 5×5 cm, więc dwa razy większego. Przykładowo: przelew o szerokości 10 cm i wysokości 5 cm jest w stanie odprowadzić 1,5 dm³/s wody opadowej, co odpowiada mniej więcej odwodnieniu 25 m² połaci tarasu [6]. Szczególnej uwagi wymaga odwodnienie połaci o maks. wysokości progu 2,5 cm. Zalecenia [6] pokazano na rys. 12. Jeżeli warstwą użytkową są drewniane deski kompozytowe (ruszt drewniany), to szerokość szczelin między nimi powinna wynosić przynajmniej 8 mm, a ich udział w powierzchni warstwy użytkowej nie powinien być mniejszy niż 5%. Dobrym rozwiązaniem może być także odprowadzenie wody z kratki odwodnieniowej bezpośrednio do wpustu punktowego. Odpływ z wpustu znajdującego się pod rynną nie może być uwzględniany przy wyliczaniu niezbędnego odwodnienia, bo woda z niego powinna być odprowadzana albo bezpośrednio do kanalizacji sanitarnej, albo na zewnątrz budynku.  

Literatura

1. Außenbeläge. Belagskonstruktionen mit Fliesen und Platten außerhalb von Gebäuden, ZDB, 2019
2. Hinweise für Estriche im Freien, Zement-Estriche auf Balkonen und Terrassen. – BEB Merkblatt – VII.1999
3. Maciej Rokiel – Poradnik Hydroizolacje w budownictwie. Projektowanie. Wykonawstwo. wyd. III. Dom Wydawniczy MEDIUM, 2019
4. Maciej Rokiel – Tarasy i balkony. Projektowanie i warunki techniczne wykonania i odbioru robót. wyd. IV, Dom Wydawniczy MEDIUM, 2021
5. Maciej Rokiel – ABC balkonów i tarasów. Poradnik eksperta. Grupa MEDIUM, 2015
6. Merkblatt Abdichtungsanschlüsse an Tür und Fensterelementen. Gebäudehülle Schweiz, Verband Schweizer Gebäudehüllen-Unternehmungen, Technische Kommission Flachdach, Uzwil, 2011
7. Merkblatt 3D – Details bituminöser Flachdachsysteme. Gebäudehülle Schweiz, Verband Schweizer Gebäudehüllen-Unternehmungen, Technische Kommission Flachdach, Uzwil, 2008
8. Wytyczne do projektowania i wykonywania dachów z izolacją wodochronną – wytyczne dachów płaskich, Dafa, 2011
9. Merkblatt An- und Abschlüsse im Flachdach mit Flüssigkunststoff (FLK). Gebäudehülle Schweiz, Verband Schweizer Gebäudehüllen-Unternehmungen, Technische Kommission Flachdach, Uzwil, 2012
10. Dachbegrünungsrichtlinie. Richtlinien für die Planung, Ausführung und Pflege von Dachbegrünungen. Forschungsanstalt Landschaftsentwicklung Landschaftsbau e.V. (FLL), I.2002
11. Warunki techniczne wykonania i odbioru robót budowlanych. Część B: Roboty wykończeniowe, zeszyt 6: Montaż okien i drzwi balkonowych, ITB, 2016