Opłacalność stosowania fotowoltaiki w budynkach wielorodzinnych

Prąd z instalacji fotowoltaicznych pracujących w budynkach wielorodzinnych przeznaczony jest do zaspokajania potrzeb wspólnych dla wszystkich mieszkańców. Własna energia elektryczna może być przeznaczona do:

• oświetlenia klatek schodowych, korytarzy, strychów, piwnic, garaży czy maszynowni urządzeń technicznych, wejść i otoczenia zewnętrznego (np. alejek);
• zasilania napędów wind, bram czy szlabanów;
• zasilania systemów domofonowych, systemów CCTV i monitoringu wizyjnego;
• zasilania instalacji przeciwoblodzeniowej;
• zasilania instalacji wodnych (np. pompy w hydroforni) i przygotowania c.w.u.;
• zasilania instalacji HVAC, takich jak wentylacja mechaniczna, klimatyzacja lub ogrzewanie budynku, szczególnie w przypadku zastosowania pompy ciepła.

Analizując koszty związane z fotowoltaiką, warto zwrócić uwagę na jej prawidłową ochronę przeciwpożarową. Zgodnie z art. 29 Prawa budowlanego, każda instalacja fotowoltaiczna powyżej 6,5 kWp wymaga przed montażem uzgodnienia projektu z rzeczoznawcą ds. zabezpieczeń przeciwpożarowych pod względem zgodności z wymaganiami ochrony p.poż., konieczne jest także zawiadomienie organów Państwowej Straży Pożarnej [1]. Budynek należy wyposażyć w zabezpieczenia p.poż. (wykrywanie łuku elektrycznego po stronie prądu stałego), a w przypadku kubatury większej niż 1000 m3 konieczne jest zastosowanie przeciwpożarowego wyłącznika prądu. Zamontowanie instalacji PV trzeba zgłosić do najbliższej komendy Państwowej Straży Pożarnej. Dla pełnego bezpieczeństwa instalacja powinna być poddawana regularnym, corocznym przeglądom pod kątem ciągłości rezystancji izolacji oraz prawidłowej pracy paneli i inwertera (np. badanie kamerą termowizyjną, czy nie następuje przegrzewanie się elementów).

Montaż instalacji PV w budynkach istniejących

Jak wskazują doświadczenia „pierwszej miejskiej rozproszonej elektrowni słonecznej” (tak określa swoją inwestycję Spółdzielnia Mieszkaniowa „Wrocław-Południe”), liczącej 2771 paneli fotowoltaicznych o powierzchni 0,5 ha i łącznej mocy 739 kWp, po pierwszym roku funkcjonowania (2017) zbiorczy rachunek za prąd obniżył się z 425 tys. do 120 tys. zł, a już w 2019 r. – do 83 tys. zł. Tendencja zniżkowa nadal się utrzymuje, a produkcja blisko 750 MWh energii elektrycznej przeznaczonej do zasilania części wspólnych wystarcza do uniezależnienia się od wzrostu cen za tę część energii elektrycznej [2].

Z kolei w Spółdzielni Mieszkaniowej „Śródmieście” w Szczecinie (5361 paneli o łącznej mocy 1,353 MWp) koszt energii elektrycznej z kwoty 1 mln zł (w latach 2013–2015) spadnie do 120–150 tys. zł (lata 2022–2023). To ok. 12–15% kosztów ponoszonych przed zastosowaniem rozwiązań OZE. Także w przypadku tej spółdzielni jej prezes Marek Werbel jako istotną korzyść postrzega niezależność od podwyżek cen energii elektrycznej [3].

Na wykorzystanie prądu z instalacji PV do ogrzewania postawiła m.in. Spółdzielnia Mieszkaniowa Lokatorsko-Własnościowa „Żuławy” we wsi Cedry Wielkie (woj. pomorskie). W należących do spółdzielni 10 budynkach zastosowano gruntowe dwusprężarkowe pompy ciepła o mocy 40 kW każda. Zamontowano także 623 sztuk paneli fotowoltaicznych o mocy całkowitej od 12,5 do 19 kWp i łącznej 154 kWp – odpowiadają one za pokrycie 20% zapotrzebowania energii na ogrzewanie, współpracując z pompami ciepła. Jak podał WFOŚiGW w Gdańsku, emisja CO₂ zmniejszyła się o 466 tony rocznie, a koszty mediów dla mieszkańców spadły o 50%. Nadwyżka produkowanego prądu przeznaczona jest na oświetlenie części wspólnych budynków [4, 5].

Choć energia z fotowoltaiki nie zasila bezpośrednio poszczególnych mieszkań, może mieć istotny wpływ na wysokość czynszu. Przykładowo w Spółdzielni Mieszkaniowej „Wrocławski Dom” koszty energii elektrycznej zużywanej w części wspólnej wynoszą 1 gr/m² zajmowanego mieszkania. Korzyści będą przez mieszkańców odczuwalne jeszcze bardziej, gdy zakończy się spłata zaciągniętej pożyczki, uwzględniona obecnie w podwyższonym funduszu remontowym [1].

Wsparcie finansowe montażu instalacji PV

Niezależnie od uzyskiwanych dzięki fotowoltaice korzyści, inwestycja w taką instalację to znaczny koszt dla spółdzielni i wspólnot mieszkaniowych. Właściciele domów jednorodzinnych mogą skorzystać z dotacji w programie „Mój Prąd”, natomiast wspólnoty i spółdzielnie mogą korzystać z dotacji gminnych (np. dotacja warszawska w wysokości do 15 tys. zł na inwestycję) lub nisko oprocentowanych pożyczek (np. program EKO-Klimat w woj. kujawsko-pomorskim). Dotacje w perspektywie finansowania 2014–2020 pochodziły także z programów ogólnopolskich wspieranych przez środki unijne, realizowanych najczęściej przez NFOŚiGW (np. „Prosument” – program dotacji i pożyczek na wykonanie małej lub mikroinstalacji OZE), oraz z regionalnych programów operacyjnych dla poszczególnych województw. Przykładowo w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata 2014–2020 – Działanie 3.1. Wspieranie wytwarzania i dystrybucji energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych. Schemat: Mikroinstalacje. Schemat 1: Budynki mieszkalne i publiczne (z wyłączeniem infrastruktury opieki zdrowotnej) dofinansowano jeden z największych w kraju projektów fotowoltaicznych dla bloków zarządzanych przez spółdzielnie mieszkaniowe – w Toruniu Spółdzielnia Mieszkaniowa „Kopernik” otrzymała unijną dotację w wysokości blisko 660 tys. zł (koszt całkowity wyniósł 1,425 mln zł). Na 21 blokach mieszkalnych pracuje 488 paneli PV o łącznej mocy 272 kW [6]. Z programu regionalnego dofinansowanie montażu instalacji fotowoltaicznych o łącznej mocy 1000 kWp otrzymała także Spółdzielnia Mieszkaniowa „Śródmieście” w Szczecinie. Dotacja z Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Zachodniopomorskiego dotyczyła 103 budynków, na których zamontowano 4000 paneli, i wyniosła blisko 2,57 mln zł, a pozostała część została sfinansowana ze środków własnych spółdzielni [3].

Montaż instalacji PV – jako instalacji OZE – może stanowić także część przedsięwzięcia termomodernizacyjnego. Dzięki temu możliwe jest uzyskanie dofinansowania z Funduszu Termomodernizacji i Remontów w ramach premii termomodernizacyjnej, która przyznawana jest na realizację termomodernizacji w formie spłaty części kredytu zaciągniętego przez inwestora [7]. Zgodnie z art. 5.2 znowelizowanej ustawy o wspieraniu termomodernizacji i remontów [7, 8], od 30 grudnia 2022 r. zamontowanie mikroinstalacji odnawialnego źródła energii zwiększa wartość premii termomodernizacyjnej z 26 do 31% (przed nowelizacją wartości te wynosiły odpowiednio 16 i 21%). Podwyższona wartość premii termomodernizacyjnej przysługuje, jeżeli koszt zakupu, montażu, budowy lub modernizacji instalacji OZE stanowi co najmniej 10% łącznych kosztów przedsięwzięcia termomodernizacyjnego oraz inwestycji w OZE [7, 8]. Moc nominalna instalacji musi wynosić od 6 do 50 kW.

Zgodnie z ustawą o zmianie niektórych ustaw wspierających poprawę warunków mieszkaniowych [8], od października 2022 roku do ustawy o wspieraniu termomodernizacji i remontów [7] wprowadzono nowe instrumenty finansowe wspierające inwestycje w instalacje wykorzystujące odnawialne źródła energii:

• grant termomodernizacyjny – wynosi 10% kosztów inwestycji i jest udzielany obok premii termomodernizacyjnej, jeżeli dzięki termomodernizacji budynek będzie – zgodnie z wynikami audytu energetycznego – spełniał wymagania określone w Warunkach Technicznych [9] w zakresie izolacyjności cieplnej i wskaźnika EP, który dla budynków wielorodzinnych powinien być nie wyższy niż 65 kWh/(m2 · rok); 
• grant OZE – wynosi 50% kosztów montażu i budowy instalacji OZE – nowej lub modernizowanej (o ile zainstalowana moc instalacji wzrośnie o co najmniej 25%). Warunkiem uzyskania grantu OZE jest przeznaczenie wytworzonej energii na potrzeby budynku;
• grant MZG (MZG – mieszkaniowy zasób gminy) – wynosi 30% kosztów inwestycji (remontu lub przebudowy) poprawiającej efektywność energetyczną budynków należących do mieszkaniowego zasobu gminy. Grant MZG przyznawany jest, jeśli przed realizacją termomodernizacji lub w jej ramach zostanie wykonane przyłącze do scentralizowanego źródła ciepła lub źródło energii zostanie wymienione na OZE albo zastosowana zostanie wysokosprawna kogeneracja lub nastąpi zmiana źródeł ciepła na niskoemisyjne.

Warto dodać, że znowelizowana ustawa zwiększa zakres premii remontowej, która jest przyznawana na remonty budynków mieszkalnych wielorodzinnych oddanych do użytkowania co najmniej 40 lat przed złożeniem wniosku o premię (wcześniej premia ta dotyczyła budynków powstałych przed 1961 rokiem). Oznacza to, że premię remontową mogą uzyskać także budynki wybudowane nawet do lat 80. ubiegłego wieku, co oznacza większe możliwości uzyskania środków na remonty bloków z wielkiej płyty. Dodatkowe bezzwrotne wsparcie z Funduszu Dopłat przewidziano na remonty mieszkań komunalnych zamieszkanych przez osoby zagrożone ubóstwem energetycznym.

Instrumentem wsparcia lokalnego, choć dostępnym na terenie tylko niektórych gmin (np. we Wrocławiu), jest zwolnienie z podatku od nieruchomości, dotyczące budynku, na którym podczas remontu zamontowano instalację fotowoltaiczną. Przykładowo we Wrocławiu obowiązuje uchwała Rady Miejskiej zwalniająca budynki z instalacją fotowoltaiczną od podatku od nieruchomości na okres 5 lat [10]. O ten rodzaj ulgi podatkowej mogą się ubiegać przedsiębiorstwa i inne podmioty mające osobowość prawną. Oznacza to, że zwolnienie może przysługiwać spółdzielni mieszkaniowej, natomiast nie wspólnocie, która traktowana jest jako zrzeszenie mieszkańców i nie ma osobowości prawnej ani nie jest przedsiębiorcą.

Na dotacje do montażu instalacji OZE mogą liczyć także niektórzy deweloperzy w przypadku nowych inwestycji. Budynków wznoszonych w ramach budownictwa społecznego ma dotyczyć dotacja na pokrycie 50% kosztów montażu instalacji OZE. W przypadku budynków wznoszonych na terenach należących do gminy (lub będących w jej wieczystym użytkowaniu) od 2025 roku warunkiem uzyskania bezzwrotnego dofinansowania do budowy jest uzyskanie wskaźnika rocznego zapotrzebowania na nieodnawialną energię pierwotną EP maks. 52 kWh/(m2 · rok) [8].

Pewną alternatywą dla ponoszenia jednorazowego wysokiego kosztu dla spółdzielni i wspólnot może być leasing, oferowany przez banki lub banki we współpracy z firmami fotowoltaicznymi, wymagający np. 10% wkładu własnego. Wysokość rat leasingowych może być zbliżona do oszczędności uzyskiwanych dzięki instalacji PV w skali miesiąca, dlatego jest to mniejsze obciążenie dla budżetu. Po wypełnieniu zobowiązań określonych w umowie leasingowej instalacja może przejść na własność dewelopera.

Spółdzielnia lub wspólnota mieszkaniowa jest prosumentem

Dzięki znowelizowanej ustawie o OZE zarówno spółdzielnia, jak i wspólnota mieszkaniowa traktowana jest jako prosument zbiorowy – o ile moc nominalna instalacji fotowoltaicznej dla jednego punktu poboru energii (czyli najczęściej dla jednego budynku) nie przekracza 50 kWp, a prąd produkowany jest na potrzeby własne budynku (nie na sprzedaż): Prosument zbiorowy energii odnawialnej lub prosument wirtualny energii odnawialnej może przypisać do jednego punktu poboru energii, w którym pobiera energię elektryczną, moc zainstalowaną elektryczną instalacji odnawialnych źródeł energii, która nie przekracza mocy umownej ustalonej dla tego punktu poboru energii, nie większą niż 50 kW [11].

Prosument zbiorowy może nie tylko wytwarzać energię z mikroinstalacji OZE na własne potrzeby, ale ma też prawo do sprzedaży wytworzonej energii operatorowi systemu dystrybucyjnego. Sprzedaż ta nie jest traktowana jako działalność gospodarcza, daje natomiast zarządcy budynku i mieszkańcom możliwość optymalnego wykorzystania produkowanego prądu. Ważną korzyścią dla prosumenta są także lepsze warunki rozliczenia energii – przysługuje stawka VAT 8%, a opłata OZE czy opłata mocowa nie są od prosumenta zbiorowego pobierane.

Nie tylko dach spadzisty

Panele fotowoltaiczne bardzo dobrze sprawdzają się na dużych powierzchniach dachów płaskich – można wówczas wybrać najbardziej korzystny kierunek i kąt nachylenia paneli, uwzględniając nie tylko samą wydajność produkcji energii, ale też prędkość wiatru i obciążenie śniegiem, wysokość budynku, rzeczywiste nachylenie dachu i współczynnik tarcia pomiędzy pokryciem dachu a systemem montażowym. Biorąc pod uwagę własności aerodynamiczne i tzw. balast konstrukcji, można zauważyć, że rzeczywisty optymalny kąt nachylenia będzie wynosił 10–15° (gdyby wziąć pod uwagę tylko pochłanianie światła, w Polsce byłoby to 30–35°), uwzględniając okres użytkowania określony na 30 lat. Bardzo ważne jest także prawidłowe posadowienie konstrukcji – na specjalnych matach gumowych, które ochronią pokrycie dachowe przed efektami tarcia, zmieniającego się na skutek drgań wywoływanych choćby obciążeniem wiatrem. Przykładowo „Wrocławski Dom” uruchomił na swoich dwóch blokach z dachami płaskimi w sumie 144 panele o łącznej mocy 36,0 kWp (moc szczytowa). Produkują one prawie 40 MWh energii rocznie i ograniczają o średnio 32 tony rocznie emisję CO2 do atmosfery – pomimo niewielkiej wysokości bloki (budynki pięciokondygnacyjne) uzyskują odpowiednio wysokie nasłonecznienie [2].

Coraz częściej pojawiającym się rozwiązaniem jest montaż paneli fotowoltaicznych na balkonach lokatorskich – zdarza się, że korzystają z niego indywidualnie lokatorzy mieszkań korzystnie położonych względem stron świata, ale są też inwestycje realizowane przez wspólnotę lub spółdzielnię. Bardzo ciekawym, wręcz wzorcowym przykładem tego rodzaju może się pochwalić Wspólnota Mieszkaniowa Śląska 12 w Szczytnie, administrująca blokiem zamieszkałym przez 80 osób i powstałym w 1976 roku. W budynku tym od 2014 roku działa instalacja PV na dachu budynku – 153 panele fotowoltaiczne o mocy 39,7 kWp, których zasadniczym zadaniem było zaopatrywanie w energię elektryczną gruntowych pomp ciepła ogrzewających budynek. W 2017 roku, kierując się potrzebą dążenia do samowystarczalności energetycznej, całkowicie przebudowano balkony, wyposażając je w panele fotowoltaiczne. Obecnie pompy ciepła są zasilane wyłącznie energią elektryczną wyprodukowaną przez własną instalację PV, natomiast nadwyżki (na mocy ustawy o OZE) są sprzedawane operatorowi sieci [12, 13].

Fotowoltaika zintegrowana z budynkiem – rozwiązanie dla obiektów nowych

Ciekawym rozwiązaniem, coraz częściej stosowanym w nowych obiektach (także w wielorodzinnych budynkach mieszkalnych), szczególnie realizujących certyfikację wielokryterialną w systemie LEED lub BREEAM, jest fotowoltaika zintegrowana z budynkiem (ang. Building Integrated Photovoltaics).

Panele PV nie stanowią tu dodatkowej instalacji, są natomiast częścią konstrukcji budynku lub elementem konstrukcyjnym. Łącząc w jednym elemencie funkcję budowlaną (konstrukcyjną i możliwość wytwarzania energii), uzyskuje się obniżenie kosztów budowy oraz wysokie walory architektoniczne. Wśród zalet należy wymienić także brak dodatkowych konstrukcji i możliwość wykorzystania elementów zintegrowanych z budynkiem w sytuacjach, w których nie jest możliwe zastosowanie systemu konwencjonalnego. Natomiast same materiały budowlane wciąż pozostają droższe niż ich konwencjonalne odpowiedniki, a sprawność uzyskiwania energii pozostaje niższa niż typowych paneli. Trudniejsza może się też okazać wymiana uszkodzonych ogniw. Rozwiązania BIPV są także mało opłacalne w przypadku remontu lub modernizacji – w niektórych przypadkach rachunek ekonomiczny może się okazać korzystny przy remoncie generalnym całego dachu.

Na rynku już dziś dostępne są dachówki fotowoltaiczne, fasady z paneli PV współtworzące lub zastępujące elewację zewnętrzną, balkony, ogrodzenia i balustrady wykonane w części lub w całości z elementów fotowoltaicznych oraz wiaty (carports) z pokryciami dachowymi z paneli fotowoltaicznych. Najbardziej popularne rozwiązanie BIPV, zdobywające zainteresowanie także wśród deweloperów budujących mniejsze budynki wielorodzinne, gdzie dachy skośne mogą się dobrze sprawdzić, to dachówka fotowoltaiczna. Każda dachówka (czyli każdy panel PV) pracuje niezależnie z maksymalną wydajnością. Dach, w zależności od nasłonecznienia i zacienienia, można pokryć dachówką fotowoltaiczną w całości lub częściowo. Dachówki takie zachowują cechy konstrukcyjne dachówek tradycyjnych. Można przypuszczać, że wraz ze wzrostem popularności będzie rosła także ich dostępność finansowa.

W przypadku wysokich bloków dobrze sprawdzi się system ścienny, jeśli powierzchnia elewacji nie jest zacieniona. Panele mogą być zastosowane w części okien jako szyby fotowoltaiczne (rozwiązanie raczej dla budynków komercyjnych) lub w formie okładzin elewacyjnych.

Szyby fotowoltaiczne powinny spełniać wszystkie wymagania podstawowe m.in. w zakresie bezpieczeństwa (zastosowanie szkła hartowanego czy odpowiednie klejenie), a dla okładzin elewacyjnych ważne są wymagania pożarowe odnośnie do odporności ogniowej ich konstrukcji wsporczej. Dotyczą ich przepisy dla okładzin elewacyjnych – zgodnie z §225 Warunków Technicznych [9] konstrukcja wsporcza powinna zapewnić, że panele nie odpadną od elewacji w czasie krótszym niż wynikający z wymaganej klasy odporności ogniowej dla ściany zewnętrznej. Dlatego ognioodporność mocowania musi być co najmniej w takiej samej klasie jak ściana zewnętrzna budynku. W przypadku budownictwa wielorodzinnego dobrze sprawdzą się gotowe balustrady lub balkony.

Rozwiązaniem BIPV łatwym do wdrożenia także dla budynków istniejących, bo powstającym i funkcjonującym niezależnie od obsługiwanego budynku, są wolnostojące wiaty samochodowe (carporty). Ich zadaszenie wykonuje się z paneli PV – takie rozwiązanie dobrze sprawdzi się np. nad istniejącym parkingiem. Tego rodzaju wiata może też obsługiwać stanowisko do ładowania pojazdu elektrycznego lub hybrydowego.

Przyszłością fotowoltaiki zintegrowanej z budynkiem (ale także np. montowanej w budynkach modernizowanych na dachach o powierzchni niewystarczającej dla konwencjonalnych rozwiązań PV) są ogniwa ze sztucznego perowskitu – kryształu wytworzonego fabrycznie, pochłaniającego światło i przewodzącego prąd (głównie halogenki ołowiu i cyny). Ogniwa perowskitowe w porównaniu do tradycyjnych ogniw krzemowych cechują się niższymi kosztami produkcji, elastycznością, bardzo małą masą i częściową transparentnością – dzięki temu można dostosować kształt, kolor i wymiary modułów do konkretnego zastosowania, np. jako tzw. okna (szyby) fotowoltaiczne lub cienka powłoka na dachówkach (nawet falistych). Dodatkowo potencjał ogniw perowskitowych wiąże się z ich mniejszymi wymaganiami względem oświetlenia – dlatego mają szansę sprawdzić się np. na ścianach. Głównym ograniczeniem pozostaje mniejsza sprawność przemiany energii – jak podaje firma Saule Technologies, będąca w Polsce pionierem badań nad zastosowaniem perowskitów do budynkowych instalacji PV, obecnie w warunkach laboratoryjnych osiągają one ok. 25,5% wydajności [14], przy czym wartość ta została potwierdzona dla zastosowań innych niż budynkowe panele słoneczne [15]. Zastosowania budowlane ogniw perowskitowych były m.in. przedmiotem badań pt. „Półprzezroczyste jednozłączowe ogniwa fotowoltaiczne i wysokowydajne nieprzezroczyste ogniwa tandemowe na bazie materiałów perowskitowych do zastosowań BIPV i BAPV”, dotowanych z PO Inteligentny Rozwój.

Czas zwrotu

Wciąż rosnące ceny energii elektrycznej sprawiają, że okres zwrotu z inwestycji w instalację PV skrócił się do 5–6 lat, przy braku jakichkolwiek dotacji. Przykładowo wspólnota mieszkańców bloku przy ul. Kłopotowskiego 2 w Warszawie obliczyła, że przy 300–400 mieszkańcach i mocy niedawno zakończonej instalacji PV wynoszącej 20,8 kWp (52 moduły po 400 Wp każdy) czas zwrotu z inwestycji wyniesie 4–6 lat [16].

Wykorzystanie nowych instrumentów wsparcia – głównie grantów na odnawialne źródła energii – może jeszcze bardziej skrócić czas, po którym instalacja PV będzie już jedynie przynosić korzyści wynikające z mniejszego zużycia energii przez części wspólne budynku.

Literatura

1. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (t.j. DzU z 2021, poz. 2351, z późn. zm.)
2. Już kilka wrocławskich spółdzielni produkuje prąd ze słońca, http://nasze-poludnie.pl/nasza-zielen/juz-kilka-wroclawskich-spoldzielni-produkuje-prad-ze-slonca/(dostęp: 5.12.2022)
3. Elektrownia słoneczna na dachach budynków SM „Śródmieście” w Szczecinie, „Administrator i Menedżer Nieruchomości” 10/2021
4. Detmar Paweł, Dobre praktyki w realizacji inwestycji z zakresu OZE i efektywności energetycznej. Możliwości finansowania projektów, Lubań, 23.11.2017
5. Frankowski Jan, Ośka Magdalena, Regulski Andrzej, Ocena ogólnopolskiego systemu wsparcia doradczego dla sektora publicznego, mieszkaniowego oraz przedsiębiorstw w zakresie efektywności energetycznej i odnawialnych źródeł energii w ramach I osi priorytetowej POIiŚ 2014–2020, Warszawa 2018
6. Spółdzielnia Mieszkaniowa Kopernik, Instalacja fotowoltaiczna 2021, https://www.youtube.com/watch?v=NjRf_eVfRO4 (dostęp: 5.12.2022)
7. Ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o wspieraniu termomodernizacji i remontów oraz o centralnej ewidencji emisyjności budynków (t.j. DzU 2022, poz. 438, z późn. zm.)
8. Ustawa z dnia 29 września 2022 r. o zmianie niektórych ustaw wspierających poprawę warunków mieszkaniowych (DzU 2022, poz. 2456)
9. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (t.j. DzU 2019, poz. 1065, z późn. zm.)
10. Uchwała nr XIII/316/19 Rady Miejskiej Wrocławia z dnia 5 września 2019 r. w sprawie zwolnień od podatku od nieruchomości budynków lub ich części podłączonych do instalacji fotowoltaicznej, kolektora słonecznego, pompy ciepła, rekuperatora lub gruntowego wymiennika ciepła (obwieszczenie z dnia 20 stycznia 2022 r.), https://baw.um.wroc.pl/UrzadMiastaWroclawia/document/63948/(dostęp: 5.12.2022)
11. Ustawa z dnia 20 lutego 2015 r. o odnawialnych źródłach energii (t.j. DzU 2022, poz. 1378, 1383, z późn. zm)
12. WFOŚiGW Olsztyn, Wspólnota mieszkaniowa w Szczytnie postawiła na OZE, https://www.youtube.com/watch?v=qZcsTcGzHw0 (dostęp: 5.12.2022)
13. TVN, Samowystarczalna wspólnota mieszkaniowa Szczytno, https://www.youtube.com/watch?v=jCAyJd6wDQA (dostęp: 5.12.2022)
14. Wojciechowski Konrad, Forgács Dávid, Commercial Applications of Indoor Photovoltaics Based on Flexible Perovskite Solar Cells, „ACS Energy Lett.” 2022, 7, 10, 3729–3733, October 4, 2022, https://doi.org/10.1021/acsenergylett.2c01976
15. PAP, Ogniwa perowskitowe firmy Saule Technologies osiągają imponującą wydajność 25,5%, https://pap-mediaroom.pl/nauka-i-technologie/ogniwa-perowskitowe-firmy-saule-technologies-osiagaja-imponujaca-wydajnosc-255 (dostęp: 5.12.2022)
16. Polenergia, Fotowoltaika w BLOKU |Wspólnota mieszkaniowa |20,8 kW |Polenergia Fotowoltaika, https://www.youtube.com/watch?v=RaT1ptzofts (dostęp: 5.12.2022)

/Tekst ukazał się w Rynku Instalacyjnym nr 12/2022/