Przede wszystkim bezpieczeństwo - windy

Problem zapewnienia bezpieczeństwa eksploatacji starych dźwigów ma wymiar ogólnoeuropejski. Obecnie wszystkie dźwigi instalowane w krajach UE podlegają Dyrektywie Dźwigowej WE 95/16 oraz normom z nią zharmonizowanych. Instalujący windę potwierdza taką zgodność certyfikatem wydawanym przez jednostkę notyfikowaną.

Windy instalowane w Polsce przed wejściem do Unii nie podlegały takim wymaganiom. Zostały dopuszczone do użytkowania na podstawie praw nabytych wcześniej. Te, które zamontowano po 2004 roku, spełniają już obowiązujące przepisy i przy właściwej eksploatacji zapewniają bezpieczne użytkowanie.

Unijne wymagania dotyczące bezpieczeństwa i konstrukcji dźwigów podlegają ciągłym modyfikacjom. Przykładem są wydane przez Komisję Europejską Zalecenia 95/216 WE, zwane w skrócie SNEL (Safety Norm Existing Lifts) dotyczące zasad zwiększenia bezpieczeństwa dźwigów starych i wyeksploatowanych poprzez poniższe działania.

10 zaleceń Komisji Europejskiej 95/216/WE z 8 czerwca 1995 r.

1. Zainstalować automatyczne drzwi w kabinach i piętrowskazywacz.
2. Kontrolować i wymieniać liny nośne (konserwator powinien dokonywać oceny zużycia lin co najmniej raz w miesiącu według kryteriów: pękniętych drutów, odkształcenia i starcia powierzchniowego).
3. Zmodyfikować układy sterowania zatrzymywania się kabiny, aby uzyskać wysoki stopień dokładności (co najmniej ± 5 mm, niezależnie od wielkości obciążenia kabiny) przy zatrzymaniu jej w ruchu.
4. Dostosować elementy sterowania dla niepełnosprawnych (usytuować elementy sterowe w kabinie na odpowiedniej wysokości, min. 900 mm i maks. 1200 mm, a piętro­wskazywacz maks. 1600 mm od podłogi oraz oznakować przyciski, aby umożliwić rozróżnianie przez dotyk).
5. Wyposażyć automatyczne drzwi w czujniki wykrywające obecność ludzi i zwierząt.
6. Wyposażyć dźwigi o prędkości powyżej 0,6 m/s w chwytacze pozwalające na łagodne opóźnienie.
7. Zmodyfikować system alarmowy w celu zapewnienia łączności z ekipami ratunkowymi; Wyposażyć kabinę w urządzenia programowane realizujące automatyczne połączenia głosowe oraz sprawdzające w systemie przewodowym lub bezprzewodowym, w przypadku całodobowej ochrony fizycznej w budynku wystarczy zapewnić połączenie z ochroną, np. poprzez intercom.
8. Wyeliminować azbest z układów hamulcowych i wymienić na nowe bez azbestu.
9. Zainstalować urządzenie zapobiegające niekontrolowanemu ruchowi kabiny w górę(zainstalować chwytacze dwukierunkowego działania).
10. Wyposażyć kabiny w awaryjne oświetlenie (zainstalować np. moduł diodowy zasilany z akumulatora automatycznie doładowywanego w celu zapewnienia działania oświetlenia co najmniej przez 2 godz. po zaniku napięcia).

Bezpieczna winda według UE to taka, która ma również drzwi kabinowe, bezpieczny system ryglowania drzwi przystankowych i jest zabezpieczona przed niekontrolowanym ruchem kabiny w dół i do góry. Każda winda, która nie odpowiada takiemu opisowi, musi zostać wymieniona na nową. Dodatkowym wymogiem jest wiek – dźwig nie może pracować dłużej niż 20 lat.

Zgodnie z zaleceniami, państwa członkowskie powinny podjąć określone działania zmierzające do zwiększenia bezpieczeństwa dźwigu poprzez sukcesywne eliminowanie stwierdzonych wcześniej zagrożeń wynikających z niewłaściwej budowy lub niedostatecznego wyposażenia w urządzenia wymagane w normach zharmonizowanych z dyrektywą 95/16.

SNEL określa także maksymalne terminy (które wyznaczają poszczególne kraje we własnym zakresie) do wyeliminowania wszelkich niebezpieczeństw stwierdzonych zagrożeń.

SNEL po polsku

W Polsce norma SNEL została wydana przez PKN jako norma PN-EN 81-80-2005, ale nie jest stosowana, ponieważ brakuje aktów wykonawczych do jej wprowadzenia w życie.

Niewprowadzenie w Polsce w życie normy SNEL skutkuje tym, że mamy dwa różne standardy bezpieczeństwa (inne dla dźwigów nowych i starych), szczególnie duże różnice występują w dźwigach zainstalowanych przed 1994 rokiem, przed przystąpieniem Polski do UE.

Najwięcej problemów sprawiają modernizacje częściowe, realizowane na skutek decyzji Urzędu Dozoru Technicznego, zalecające dokonanie w określonym terminie wymiany lub naprawy zużytych zespołów lub ich elementów. Brak opracowanych planów modernizacyjnych dźwigów powoduje, że realizowane doraźnie prace nie uwzględniają dalszych modernizacji ani skutków z tego wynikających.

Stosowanie norm jest w całej Unii dobrowolne. Przepisy nie nakazują modernizacji starych dźwigów. Normy wskazują jedynie gotowe rozwiązania techniczne.

Brak formalnego wprowadzenia do stosowania SNEL nie oznacza, że dźwigi w Polsce nie są modernizowane. Modernizacja pozostawiona jest inicjatywie eksploatującego, czyli właściciela.

Na modernizację czeka jeszcze ok. 40 tysięcy dźwigów osobowych i towarowo-osobowych działających w polskich budynkach mieszkalnych i użyteczności publicznej.

Prawo a modernizacja dźwigów

Dozór jest tylko jednym ogniwem w łańcuchu odpowiedzialnych za bezpieczeństwo. Ustawa o dozorze technicznym mówi wyraźnie, że wykonywanie dozoru nie zwalnia projektujących, wytwarzających i eksploatujących urządzenia techniczne od odpowiedzialności za jakość i stan tych urządzeń.

Aktualnie budowane nowe dźwigi i modernizacje dotyczące wymiany wszystkich urządzeń (mogą pozostać istniejące prowadnice) muszą spełniać zasadnicze wymagania dotyczące zdrowia i bezpieczeństwa zawarte w Dyrektywie Dźwigowej 95/16/WE.

Spełnienie tych wymagań zapewniają odpowiednie normy (PN-EN 81-1 i 2) zharmonizowane z dyrektywą oraz procedury oceny zgodności, które na wniosek instalującego przeprowadza jednostka notyfikowana i wydaje na tej podstawie Certyfikat Zgodności, a instalujący dźwig umieszcza oznakowanie CE wewnątrz kabiny i wystawia Deklarację Zgodności.

Dźwigi modernizowane wieloetapowo nie muszą być od razu w pełni zgodne z wymaganiami dyrektywy, ale w końcowym etapie modernizacji zgodność taka będzie wymagana.

Skąd pieniądze na modernizację

Spółdzielnia mieszkaniowa czy wspólnota, podejmując decyzję o modernizacji dźwigu, musi określić swoje możliwości finansowe, określić kulturę jego użytkowania lub skutki wandalizmu i przede wszystkim rozpoznać stan techniczny urządzenia. Przystępując do modernizacyjnego przedsięwzięcia, należy ustalić, jakie cechy będzie posiadał dźwig po jego zakończeniu.

Jeśli zdecydują się one jednak na zastąpienie prądożerczej starej windy nową, mniej energochłonną, muszą nie tylko pozyskać gotówkę, ale także dokonać wyboru właściwego dźwigu. Dopiero na tej podstawie można ustalić szczegółowy zakres modernizacji, najlepiej oparty na dziesięciu unijnych zaleceniach SNEL.

Koszt zakupu nowej windy może sięgać 200 tysięcy złotych. Modernizacja jest trochę tańsza – to wydatek 120–150 tysięcy złotych. Jeśli brakuje własnych zasobów, trzeba sięgnąć po bankowy kredyt. Niestety, nie ma programów wspierających wymianę przestarzałych wind w Polsce – brak dopłat, kredytów preferencyjnych, więc koszt wymiany dźwigów ponoszą właściciele nieruchomości.

Pieniądze na wymianę dźwigów można zdobyć, choć nie jest to proste, z unijnych programów rozwoju regionalnego. Jako przykład służy spółdzielnia mieszkaniowa z Warmii, która zdobyła pieniądze na modernizację przestarzałych wind. Spółdzielcy otrzymali fundusze na ponad 50 dźwigów z Regionalnego Programu Operacyjnego Warmia i Mazury. Program dotuje regionalnych inwestorów w termoizolacjach elewacji bloków z wielkiej płyty, odnawianiu klatek schodowych oraz przy wymianach dźwigów osobowych.

W funduszach tworzonych przez UE można znaleźć źródła finansowania, również modernizacji dźwigów, ale z punktu widzenia efektywności energetycznej i oszczędności energii. Temu celowi służy Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 397/2009.

Nowy budżet unijny na lata 2014–2020 i fundusze, jakie otrzyma Polska na ten okres, stwarzają szansę dla wspólnot i spółdzielni mieszkaniowych na zdobycie pieniędzy na modernizacje wind.

Wsparcie będą mogły otrzymać duże projekty kompleksowe, rozwiązujące problemy gminy czy miasta, przy współpracy władz lokalnych z właścicielami i zarządcami nieruchomości.

Wspomaganie niepełnosprawnych

Przepisy regulujące dostępność budynku czy mieszkania dla osób niepełnosprawnych weszły w życie dopiero w 2002 r. Było to obecnie obowiązujące Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (DzU nr 75, poz. 690).

Wiele firm, w tym krajowych, oferuje szeroką gamę urządzeń dźwigowych przeznaczonych do przemieszczania się osób starszych i niepełnosprawnych mających trudności z poruszaniem się czy korzystających z wózków inwalidzkich. Są to m.in.: platformy schodowe, podnośniki pionowe i inne urządzenia dźwigowe do transportu osób starszych i niepełnosprawnych.

Dopiero w 2002 roku polskie prawo zatroszczyło się o niepełnosprawnych. W obecnie obowiązującym rozporządzeniu w sprawie warunków technicznych stwierdzono, iż w budynku mieszkalnym wielorodzinnym niewyposażonym w dźwigi należy zapewnić możliwość wykonania pochylni lub zainstalowania odpowiednich urządzeń technicznych, umożliwiających dostęp osobom niepełnosprawnym do mieszkań położonych na parterze.

Odpowiedzialność właściciela/zarządcy

Na bezpieczeństwo i niezawodność działania windy największy wpływ mają: jakość zastosowanych urządzeń i ich poprawny montaż oraz właściwa konserwacja i użytkowanie.

Bezpieczeństwo użytkowania dźwigów osobowych opiera się na dwóch podstawowych zasadach: zapewnieniu stanu bezpieczeństwa użytkowania według przyjętych w unijnej Dyrektywie Dźwigowej norm bezpieczeństwa, co w odniesieniu do dźwigów starych oznacza konieczność ich modernizacji, oraz zapewnieniu stanu bieżącej sprawności poprzez profesjonalną konserwację dźwigów, przy zachowaniu systemu dozoru technicznego. Obie te zasady są adresowane do właściciela nieruchomości.

Bezpieczną eksploatację wszystkich dźwigów w Polsce zapewnia ustawa o dozorze technicznym z 2000 r. oraz przepisy wykonawcze regulujące częstotliwość badań okresowych dźwigów (1 raz w roku) i częstotliwość przeglądów konserwacyjnych – co 30 dni, o ile instalator nie określi inaczej.

Dozór bada stan techniczny każdego zgłoszonego dźwigu, przede wszystkim w aspekcie jego bezpiecznej eksploatacji.
Obowiązkiem zarządcy jeszcze przed rozpoczęciem eksploatacji dźwigu jest zapewnienie, zgodnie z rozporządzeniem MGPiPS z 29 października 2003 r. (DzU nr 193 poz. 1890) oraz rozporządzenia MG z 18 lipca 2001 r. (DzU nr 79 poz. 849), stałej konserwacji urządzenia, a raz do roku dźwig musi zostać odebrany przez pracownika Urzędu Dozoru Technicznego. Ma to na celu zapewnienie bezpieczeństwa użytkującym je osobom oraz otoczeniu.

Zalecenia wydane przez inspektorów UDT podczas badania sprawności i bezpieczeństwa dźwigu stanowią jednoczesne zobowiązanie dla właściciela lub zarządcy nieruchomości do ich wykonania, czyli w praktyce do usunięcia usterek i zagrożeń. Niesprawność dźwigu wyklucza możliwość jego eksploatacji. Po usunięciu usterek czy remoncie wymagana jest ponowna ocena stanu sprawności dźwigu.

Przeglądy i konserwacje tych urządzeń, a nawet remonty zalecane przez UDT są obligatoryjne i właściciel nieruchomości musi je bezwzględnie wykonać, ale w przypadku zadań modernizacji dźwigu, która służyłaby podniesieniu stanu bezpieczeństwa do poziomu zgodnego z dyrektywą dźwigową i normami europejskimi, służby dozoru technicznego czy nadzoru budowlanego nie mogą ich zalecić do wykonania.

Modernizacja dźwigu nie uchroni właścicieli nieruchomości od obowiązku zapewnienia bieżącej sprawności i stanu bezpieczeństwa i odpowiedzialności z mocy prawa oraz od odpowiedzialności cywilnej za ewentualne szkody powstałe z ich winy.

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!