Jak dostosować i wyposażyć wielorodzinne budynki mieszkalne na wypadek pożaru?

Ciasnota zabudowy wielorodzinnej powoduje jednak spotęgowanie zagrożeń, w tym zagrożeń pożarowych. Już w starożytnym Rzymie strach przed pożarem spędzał sen z powiek większości z mieszkańców, gdyż codziennie coś się paliło, zawsze ze śmiertelnymi ofiarami w ludziach. Miejsca było mało, a mieszkańców milion, wznoszono zatem budynki wielokondygnacyjne, ale tylko parter i pierwsze piętro były murowane (dobrze, że choć tyle – to wynalazek Nerona po wielkim pożarze), pozostałe kondygnacje stanowiły konstrukcję mieszaną, drewniano-murowaną lub drewnianą. Im biedniejsi mieszkańcy, tym lichsza konstrukcja budynku.

Podobne problemy wystąpiły w wieku XIX, gdy przemysł wkroczył do wszystkich miast Europy i Ameryki Północnej. Stosowano wówczas powszechnie jako materiał konstrukcyjny cegłę wypalaną z gliny, czyli coś bardzo odpornego na ogień. Nie brakowało jednak i materiałów palnych w konstrukcji budynku, a szczególnie stropów, poddaszy i dachów.

Od tamtego czasu, gdy pożary strefowe niszczyły całe dzielnice mieszkalne, zaczął się rozwój przepisów przeciwpożarowych, które poszły w trzech uzupełniających się kierunkach jednocześnie: zapobieżenia pożarom, zapobieżenia rozwojowi pożarów, ułatwienia działania strażom pożarnym.

Ochrona przeciwpożarowa w budynkach

Jak we wszystkich rodzajach budynków, im są one wyższe, tym ostrzejsze wymagania z zakresu ochrony przeciwpożarowej muszą spełniać, gdyż w wysokim budynku mogą wystąpić efekty kominowe, czyli pożar rozwinie się szybciej, z wyższymi temperaturami, z większą energią niszczącą. Może tam także łatwiej dojść do zadymienia dróg ewakuacyjnych, czyli ucieczka mieszkańców nie będzie możliwa, no i na wyższych wysokościach bardzo trudno jest gasić pożar. Trzeba używać specjalistycznego sprzętu (drabiny, podnośniki) z bardzo dużym ryzykiem wypadku przy akcji. Dlatego przepisy już zawczasu przewidują odpowiednią konstrukcję i wyposażenie budynków mieszkalnych.

Podział budynków ze względu na wysokość

Przy określaniu wysokości budynków mieszkalnych liczy się ich kondygnacje nadziemne:

• niskie – do 4 kondygnacji,
• średniowysokie – od 5 do 9 kondygnacji,
• wysokie – od 10 do 18 kondygnacji,
• wysokościowe – od 19 kondygnacji wzwyż.

Ponieważ z tego podziału wychodzą wszelkie wymagania z zakresu ochrony przeciwpożarowej, dalszą część artykułu podzielę na grupy wysokościowe, pod kątem których dobiera się przeciwpożarowe zabezpieczenia bierne i czynne tych budynków.

Budynek niski

Budynek niski, czyli do 4 kondygnacji wznoszony jest w klasie „D” odporności pożarowej, co oznacza, że jego główne elementy konstrukcyjne, jak ściany nośne i stropy, powinny wytrzymać co najmniej 30 minut działania ognia rozwiniętego pożaru. Co prawda nie stawia się wymagań dla ścian działowych i przekrycia dachu, ale przepisy nakazują zapewnienie co najmniej 15-minutowej odporności ogniowej dróg ewakuacyjnych (korytarze i klatki schodowe), co oznacza, że pożar nie może się na nie przedostać w takim właśnie czasie.

Jest tu jednak jeszcze jeden warunek bezpieczeństwa, stanowiący, że każde z mieszkań ma być jakby „małą twierdzą przeciwpożarową”, gdyż ma być oddzielone od innych mieszkań i od dróg ewakuacyjnych ścianami i stropami o odporności ogniowej co najmniej 30 minut. Wewnętrznym ścianom działowym mieszkań nie stawia się żadnych wymagań w zakresie odporności ogniowej.

Generalną zasadą jest, że wszystkie elementy budynku powinny być wykonane z materiałów nie rozprzestrzeniających ognia, jednak w przypadku niskiego budynku mieszkalnego dopuszcza się zastosowanie do budowy jego ścian zewnętrznych materiały słabo rozprzestrzeniające ogień (w budynkach wyższych jest to niedopuszczalne).

Już przy budynkach niskich znajdziemy przepis zapobiegający pożarom wielkopowierzchniowym. Jeśli bowiem powierzchnia dachu jest większa niż 1000 m², przekrycie dachu powinno być nierozprzestrzeniające ognia, a palna izolacja cieplna przekrycia powinna być oddzielona od wnętrza budynku przegrodą o klasie odporności ogniowej nie niższej niż 15 min.

Następnym krokiem jest zabezpieczenie budynku przed rozwojem pożaru z poddasza, które płonie najczęściej, a że jest wysoko, trudno je ugasić. W budynku niskim musi być ono oddzielone od jego pozostałej części drzwiami przeciwpożarowymi o odporności ogniowej 15 min.

Jeśli kubatura budynku przekracza 1000 m³, należy go wyposażyć w przeciwpożarowy wyłącznik prądu, zlokalizowany przy wejściu do budynku, w miejscu oznakowanym. Urządzenie to pozwala na podjęcie akcji gaśniczej z użyciem wody bez obawy, że osoba gasząca będzie porażona prądem.

Przepisy nie wymagają doprowadzenia drogi przeciwpożarowej do mieszkalnego budynku niskiego.

Budynek średniowysoki

Budynek średniowysoki, mający od 5 do 9 kondygnacji, wznoszony jest w klasie „C” odporności pożarowej, co oznacza, że jego główne elementy konstrukcyjne, jak ściany nośne i stropy, powinny wytrzymać co najmniej 60 minut działania ognia rozwiniętego pożaru. Ściany działowych i przekrycie dachu powinny wytrzymać co najmniej 15 minut działania pożaru, podobnie jak obudowy dróg ewakuacyjnych.

Jest tu jednak jeszcze jeden warunek bezpieczeństwa, stanowiący, że każde z mieszkań ma być podobnie jak w budynkach niskich, przywoływaną już „małą twierdzą przeciwpożarową”. Każde samodzielne mieszkanie ma być zatem oddzielone od innych mieszkań i od dróg ewakuacyjnych ścianami i stropami o odporności ogniowej co najmniej 30 minut.

Warunki dotyczące uzależnienia palności konstrukcji i przekrycia dachu od jego powierzchni są identyczne, jak w przypadku budynku niskiego. Natomiast poddasze należy oddzielić od pozostałej części budynku drzwiami o odporności ogniowej 30 minut.

Ponadto, przy tym rodzaju budynku może już pojawić się konieczność spełnienia wymogu niepalności okładzin zewnętrznych i izolacji cieplnych, gdyż takie muszą być stosowane od wysokości 25 m od poziomu terenu. Jest jeden wyjątek od tej reguły: „(…) Dopuszcza się ocieplenie ściany zewnętrznej budynku mieszkalnego, wzniesionego przed dniem 1 kwietnia 1995 r., o wysokości do 11 kondygnacji włącznie, z użyciem samogasnącego polistyrenu spienionego, w sposób zapewniający nierozprzestrzenianie ognia.”

Jeśli budynek ma garaż wewnętrzny o więcej niż dwóch stanowiskach, lub jest to garaż wielopoziomowy, pomieszczenia te należy wyposażyć w hydranty wewnętrzne o średnicy 33 mm.

Budynek należy wyposażyć w przeciwpożarowy wyłącznik prądu. Ponadto, do średniowysokiego budynku mieszkalnego należy doprowadzić drogę przeciwpożarową.

Budynek wysoki

Budynek wysoki (10–18 kondygnacji) wznosi się w klasie „B” odporności pożarowej. Przekłada się to na następujące parametry: główne elementy konstrukcyjne, jak ściany nośne i stropy, powinny wytrzymać co najmniej 120 minut działania ognia rozwiniętego pożaru, ściany wewnętrzne, konstrukcja i przekrycie dachu muszą wytrzymać 30 minut działania pożaru, tak samo obudowy dróg ewakuacyjnych.

W budynku wysokim obowiązuje oddzielenie pod względem pożarowym jego piwnic od pozostałej części obiektu. Stropy oddzielające powinny mieć odporność ogniową wynoszącą 60 minut, a drzwi 30 minut. Jednocześnie wejścia do piwnic należy wykonywać przez tzw. przedsionki przeciwpożarowe, czyli obudowane ścianami i stropami 60 min. pomieszczenia, wyposażone w drzwi przeciwpożarowe 30 min., mające własną wentylację.

Podobnie jak we wszystkich rodzajach budynków, jeśli powierzchnia dachu jest większa niż 1000 m², przekrycie dachu powinno być nierozprzestrzeniające ognia, a palna izolacja cieplna przekrycia powinna być oddzielona od wnętrza budynku przegrodą o klasie odporności ogniowej nie niższej niż 15 minut.

Rośnie też klasa odporności ogniowej wydzieleń samodzielnych mieszkań, które mają wytrzymać 60 minut działania ognia.

Dochodzi również jeszcze jeden element bezpieczeństwa – budynek powinien mieć co najmniej dwie klatki schodowe, oddzielone od pozostałej przestrzeni budynku przedsionkami przeciwpożarowymi. Przedsionków można nie wykonywać przy spełnieniu trzech jednocześnie warunków:

• każde mieszkanie lub pomieszczenie jest oddzielone od poziomej drogi komunikacji ogólnej drzwiami o klasie odporności ogniowej co najmniej 30 minut,
• klatki schodowe są zamykane drzwiami dymoszczelnymi,
• klatki schodowe są wyposażone w urządzenia zapobiegające zadymieniu lub w samoczynne urządzenia oddymiające uruchamiane za pomocą systemu wykrywania dymu.

Jeśli budynek ma garaż wewnętrzny o więcej niż dwóch stanowiskach, lub jest to garaż wielopoziomowy, pomieszczenia te należy wyposażyć w hydranty wewnętrzne o średnicy 33 mm.

W budynku należy zainstalować zawory hydrantowe o średnicy 52 mm na nawodnionych pionach na każdej kondygnacji, przy czym w budynkach wysokich i wysokościowych należy stosować po dwa zawory 52 na każdym pionie na kondygnacji podziemnej i na kondygnacji położonej na wysokości powyżej 25 m oraz po jednym zaworze 52 na każdym pionie na pozostałych kondygnacjach. Zawory te instaluje się, celem wykorzystania ich przez straż pożarną na wypadek pożaru.

Do zasilania w wodę instalacji wodociągowej przeciwpożarowej w budynku wysokim, którego kondygnacje nadziemne przeznaczone są wyłącznie na cele mieszkalne, powinno znajdować się 6 m³ w jednym lub kilku zbiornikach przeznaczonych wyłącznie do tego celu.

Jednocześnie dopuszcza się zasilanie instalacji wodociągowej przeciwpożarowej bezpośrednio z zewnętrznej sieci wodociągowej przeciwpożarowej o wydajności nie mniejszej niż 10 dm³/s, bez konieczności zapewnienia zbiorników, pod warunkiem wyprowadzenia w elewacji budynku, od strony drogi pożarowej, dodatkowej nasady o średnicy 75 mm, umożliwiającej zasilanie instalacji wodociągowej przeciwpożarowej z samochodów gaśniczych.

Budynek należy wyposażyć w przeciwpożarowy wyłącznik prądu. Ponadto, do wysokiego budynku mieszkalnego należy doprowadzić drogę przeciwpożarową.

Budynek wysokościowy

W przypadku budynków wysokościowych (tj. powyżej 18 kondygnacji) wszystkie wymagania w zakresie klas odporności ogniowej, wydzieleń piwnic, poddaszy, konstrukcji dachów, są identyczne, jak dla budynków wysokich.

Dochodzi natomiast dodatkowy element: dźwig dla ekip ratowniczych, do którego wejście prowadzi przed przedsionek przeciwpożarowy (na każdej kondygnacji). Dźwig ten dostępny jest tylko dla strażaków, którym inaczej samo wejście kilkunastu kondygnacji w górę zajmowałoby dużo czasu, w dodatku musieliby dźwigać sprzęt gaśniczy i ratowniczy na własnych plecach. Wszelka ewakuacja, z każdego rodzaju budynku odbywa się zatem po klatkach schodowych, w dół, natomiast strażacy bezkolizyjnie z ciągiem ewakuacyjnym jadą windą przeciwpożarową w górę, by jak najszybciej gasić i ratować.

Jeśli budynek ma garaż wewnętrzny o więcej niż dwóch stanowiskach, lub jest to garaż wielopoziomowy, pomieszczenia te należy wyposażyć w hydranty wewnętrzne o średnicy 33 mm.

W przypadku budynku wysokościowego wymagania dotyczące wewnętrznego zaopatrzenia w wodę do celów przeciwpożarowych są skomplikowane, gdyż odzwierciedlają alternatywne możliwości techniczne, zapewniające skuteczną ochronę (możliwość prowadzenia akcji ratowniczo-gaśniczych).

Zasada ogólna, dotycząca wszelkich budynków wysokościowych, nie tylko mieszkalnych, wygląda tak: „W budynku wysokościowym powinien być zapewniony zapas wody zgromadzony o łącznej pojemności nie mniejszej niż 100 m³ w jednym lub kilku zbiornikach przeznaczonych wyłącznie do tego celu.”

Jeśli wysokość budynku nie przekracza 100 m, a na wysokości powyżej 12 m zawiera on jedynie strefy pożarowe mieszkalne, można zmniejszyć pojemność zbiorników do 50 m, a jeśli jednocześnie zbiorniki te są zasilane z zewnętrznej sieci wodociągowej przeciwpożarowej o wydajności nie mniejszej niż 10 dm³/s, pojemność tę można ograniczyć do 6 m³.

Dopuszczalne też są podobne możliwości, jak to opisano przy budynkach średniowysokich, tj. zbudowanie wspólnego zbiornika dla kilku obiektów.

Zaznacza się, że dla budynków mieszkalnych o wysokości wyższej niż 100 m, można ograniczyć łączną pojemność zbiorników przeciwpożarowych do 25 m3, pod warunkiem zasilania tych zbiorników w wodę z zewnętrznej sieci wodociągowej przeciwpożarowej o wydajności nie mniejszej niż 15 dm³/s.

Budynek należy wyposażyć w przeciwpożarowy wyłącznik prądu. Ponadto, do wysokościowego budynku mieszkalnego należy doprowadzić drogę przeciwpożarową.

Strefy pożarowe i zmieszanie funkcji budynku

Oczywiście, podane wyżej wymagania przeciwpożarowe to ogromny skrót sporo szerszej dziedziny, również w zakresie nazewnictwa i szczegółowych oznaczeń. Należy zdawać sobie sprawę, że ominąłem szereg parametrów technicznych, które przy szczegółowych rozwiązaniach mogą być bardzo istotne. Ponadto, gdy obiekty są znacznych rozmiarów, co dotyczy zwłaszcza budynków wysokich i wysokościowych, łączą w sobie kilka funkcji jednocześnie. Wówczas albo dzieli się te obiekty na kilka stref pożarowych, albo muszą one spełniać wymagania przeciwpożarowe dla wszystkich rodzajów tych stref.

Takim elementem, często występującym w budynku mieszkalnym, jest garaż. Lokalizuje się go zwykle w kondygnacjach podziemnych budynku, wydzielając przy tym, nawet w budynku niskim, niemalże identycznie jak piwnice w budynku wysokim i wysokościowym, czyli z zastosowaniem przedsionków pożarowych. Jednocześnie garaż musi mieć własną, indywidualną wentylację, tak wykonaną, by ewentualny pożar nie rozprzestrzenił się za jej pośrednictwem na pozostałą część budynku.

Na koniec jeden przykład „zmieszania” funkcji w budynku mieszkalnym:

W budynkach ZL III (biurowe), ZL IV (mieszkalne) i ZL V (zamieszkania zbiorowego, np. hotele) poddasze użytkowe przeznaczone na cele mieszkalne lub biurowe powinno być oddzielone od palnej konstrukcji i palnego przekrycia dachu przegrodami o klasie odporności ogniowej:

• w budynku niskim – 30 min.,
• w budynku średniowysokim i wysokim – 60 min.

Dociekliwi czytelnicy zauważyli zapewne, że w artykule nawet nie wspomniałem o gaśnicach. Po prostu – w czysto „mieszkalnych” budynkach przepisy przeciwpożarowe nie wymagają stosowania gaśnic. Co nie znaczy, że jest to zabronione. Namawiamy do tego, gdyż nic tak nie gasi, jak uniwersalna gaśnica typu ABC. Występują też gaśnice oznaczone literą „F”, dedykowane do gaszenia płonących tłuszczy, co może się przydać w każdej kuchni. Przy pomocy takiej gaśnicy możemy gasić praktycznie każdy domowy pożar.

Przepisy nie wymagają również stosowania w budynkach mieszkalnych stałych urządzeń gaśniczych lub systemów sygnalizacji pożaru, lecz znów – nie jest to zabronione. Jeśli zastosowano takie urządzenia w budynku mieszkalnym, wynika to albo z podniesionego standardu bezpieczeństwa, albo z pełnienia przez obiekt funkcji mieszanych.

Dodam, że Państwowa Straż Pożarna od lat namawia do dobrowolnego stosowania w mieszkaniach tzw. autonomicznych czujek dymu, ostrzegających przed pożarami, oraz czujek gazu palnego i czujek tlenku węgla. Są to niedrogie, praktycznie niezawodne urządzenia, którym raz na jakiś długi czas wymienia się baterię i działają dalej, a obudzą nas w razie potrzeby solidną porcją hałasu, nim niebezpieczne substancje osiągną próg krytyczny dla naszego zdrowia i życia.

Chcesz być na bieżąco? Zapisz się do naszego newslettera!